Hiện nay, các gia đình khi có nhu cầu, điều kiện, đáp ứng quy định của pháp luật đều có thể nhận con nuôi. Tuy nhiên, đối với trường hợp người đồng tính hoặc các cặp đôi đồng tính muốn nhận con nuôi thì có được hay không? Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về vấn đề này, dựa trên các quy định pháp luật hiện hành của Việt Nam.
1. Cặp đôi đồng tính nhận con nuôi có hợp pháp không?
Căn cứ khoản 3 Điều 8 Luật Nuôi con nuôi 2010 quy định một người chỉ được làm con nuôi của một người độc thân hoặc của cả hai người là vợ chồng:
Điều 8. Người được nhận làm con nuôi
...
3. Một người chỉ được làm con nuôi của một người độc thân hoặc của cả hai người là vợ chồng.
...
Hiện nay, tại khoản 2 Điều 8 Luật Hôn nhân gia đình:
Điều 8. Điều kiện kết hôn
...
2. Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.
Theo quy định của pháp luật, việc nhận con nuôi chỉ được công nhận trong hai trường hợp: một cá nhân độc thân nhận con nuôi hoặc hai người là vợ chồng hợp pháp cùng nhận nuôi. Vì pháp luật Việt Nam hiện chưa công nhận hôn nhân đồng giới, nên các cặp đôi đồng tính không đủ điều kiện nhận con nuôi chung.
Tuy nhiên, không có quy định nào cấm người đồng tính nhận con nuôi với tư cách cá nhân. Nghĩa là nếu một người trong cặp đôi đồng tính đủ điều kiện pháp lý theo Luật Nuôi con nuôi, thì vẫn có thể nhận con nuôi như một người độc thân.
Tình huống giả định:
Anh Nguyễn Văn An và anh Trần Quốc Bình, một cặp đôi đồng tính nam sống tại TP. Hồ Chí Minh, đã chung sống hơn 5 năm và mong muốn cùng nhau nhận nuôi bé Lê Thị Mai, 5 tuổi, từ Trung tâm Bảo trợ Trẻ em TP. Hồ Chí Minh. Họ nộp hồ sơ xin nhận nuôi nhưng bị Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh từ chối, viện dẫn khoản 3 Điều 8 Luật Nuôi con nuôi 2010 quy định chỉ người độc thân hoặc cặp vợ chồng hợp pháp mới được nhận con nuôi, trong khi khoản 2 Điều 8 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 không thừa nhận hôn nhân đồng tính. Anh An và anh Bình khởi kiện quyết định này tại Tòa án Nhân dân TP. Hồ Chí Minh. Tòa án phán quyết rằng, theo pháp luật hiện hành, họ không thể cùng nhau nhận nuôi bé Mai, nhưng một trong hai có thể nhận nuôi với tư cách cá nhân độc thân nếu đáp ứng các điều kiện theo Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010. Tình huống này minh họa rằng, tại Việt Nam, cặp đôi đồng tính không thể cùng nhau nhận con nuôi do không được công nhận là vợ chồng hợp pháp, nhưng một cá nhân đồng tính có thể nhận con nuôi nếu đáp ứng đủ điều kiện pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
2. Muốn nhận con nuôi cần đáp ứng điều kiện gì?
Người nhận nuôi con nuôi phải đáp ứng các điều kiện quy định tại Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010:
Điều 14. Điều kiện đối với người nhận con nuôi
1. Người nhận con nuôi phải có đủ các điều kiện sau đây:
a) Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
b) Hơn con nuôi từ 20 tuổi trở lên;
c) Có điều kiện về sức khỏe, kinh tế, chỗ ở bảo đảm việc chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con nuôi;
d) Có tư cách đạo đức tốt.
...
Người muốn nhận con nuôi, bao gồm cả người đồng tính, bắt buộc phải:
-
Có đầy đủ năng lực hành vi dân sự.
-
Lớn hơn con nuôi ít nhất 20 tuổi.
-
Có chỗ ở, thu nhập và sức khỏe đảm bảo để chăm sóc con nuôi.
-
Có tư cách đạo đức tốt.
Nếu người nhận con nuôi đang bị hạn chế quyền làm cha mẹ, đang thụ án tù, hay chưa được xóa án tích về các tội nghiêm trọng liên quan đến trẻ em, thì sẽ không được nhận con nuôi.
Tình huống giả định:
Ông Trần Văn Hùng, 50 tuổi, cư trú tại quận Ninh Kiều, TP. Cần Thơ, nộp hồ sơ xin nhận cháu Nguyễn Thị Lan, 12 tuổi, làm con nuôi. Sở Tư pháp TP. Cần Thơ từ chối hồ sơ do ông Hùng không có việc làm ổn định, thu nhập không đảm bảo, sống trong căn hộ thuê tạm thời, không đáp ứng điều kiện về kinh tế và chỗ ở theo điểm c khoản 1 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010. Ngoài ra, ông Hùng từng bị xử phạt hành chính về hành vi gây rối trật tự công cộng, ảnh hưởng đến tư cách đạo đức theo điểm d khoản 1 Điều 14. Ông Hùng khởi kiện quyết định này tại Tòa án Nhân dân TP. Cần Thơ, nhưng tòa án bác yêu cầu, giữ nguyên quyết định từ chối của Sở Tư pháp, do ông không đáp ứng đủ điều kiện nhận con nuôi theo quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
3. Những ai không được nhận con nuôi?
Khoản 2 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010 quy định những người sau đây không được nhận con nuôi:
Điều 14. Điều kiện đối với người nhận con nuôi
...
2. Những người sau đây không được nhận con nuôi:
a) Đang bị hạn chế một số quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên;
b) Đang chấp hành quyết định xử lý hành chính tại cơ sở giáo dục, cơ sở chữa bệnh;
c) Đang chấp hành hình phạt tù;
d) Chưa được xóa án tích về một trong các tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của người khác; ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình; dụ dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người chưa thành niên vi phạm pháp luật; mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em.
...
Pháp luật quy định rất rõ các đối tượng không được phép nhận con nuôi, nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi và sự an toàn của trẻ em. Các trường hợp bị cấm gồm:
-
Người bị hạn chế quyền làm cha mẹ, tức đang trong tình trạng pháp lý không được phép nuôi dưỡng hoặc chăm sóc trẻ em.
-
Người đang bị xử lý hành chính, như đang cải tạo tại cơ sở giáo dục bắt buộc hoặc cơ sở chữa bệnh bắt buộc, chưa đủ điều kiện hòa nhập xã hội.
-
Người đang chấp hành hình phạt tù, dù chưa mãn hạn hoặc chưa được xóa án tích.
-
Người chưa được xóa án tích về các hành vi phạm tội nghiêm trọng liên quan đến xâm hại, ngược đãi, dụ dỗ hoặc mua bán trẻ em.
Mục tiêu của quy định này là ngăn chặn khả năng trẻ em bị rơi vào môi trường sống độc hại, thiếu an toàn, và đảm bảo rằng người nhận nuôi có năng lực và đạo đức để nuôi dạy trẻ một cách đúng đắn, nhân văn.
Tình huống giả định:
Bà Nguyễn Thị Lan, 45 tuổi, cư trú tại quận Hải Châu, TP. Đà Nẵng, đã nộp hồ sơ xin nhận cháu Nguyễn Văn Minh, 10 tuổi, làm con nuôi. Tuy nhiên, Sở Tư pháp TP. Đà Nẵng từ chối hồ sơ của bà Lan do bà không có việc làm ổn định, thu nhập không đảm bảo và đang sống trong căn hộ thuê, không đáp ứng điều kiện về kinh tế và chỗ ở theo điểm c khoản 1 Điều 14 Luật Nuôi con nuôi 2010. Ngoài ra, bà Lan từng bị xử phạt hành chính về hành vi gây rối trật tự công cộng, ảnh hưởng đến tư cách đạo đức theo điểm d khoản 1 Điều 14. Bà Lan khởi kiện quyết định này tại Tòa án Nhân dân TP. Đà Nẵng, nhưng tòa án bác yêu cầu của bà, giữ nguyên quyết định từ chối của Sở Tư pháp, do bà không đáp ứng đủ điều kiện nhận con nuôi theo quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
4. Kết luận
Pháp luật Việt Nam hiện chưa cho phép cặp đôi đồng tính nhận con nuôi với tư cách vợ chồng do không công nhận hôn nhân đồng giới. Tuy nhiên, người đồng tính hoàn toàn có thể nhận con nuôi với tư cách cá nhân độc thân nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện pháp luật. Việc này mở ra một hướng đi hợp pháp cho cộng đồng LGBT trong hành trình làm cha mẹ tại Việt Nam.
