Việc người nhiễm HIV tham gia thị trường lao động vẫn còn gặp nhiều rào cản, đặc biệt là sự kỳ thị và phân biệt từ phía nhà tuyển dụng. Không ít doanh nghiệp từ chối tuyển dụng người nhiễm HIV dù họ đủ năng lực và sức khỏe để làm việc. Nếu việc từ chối này không thuộc các trường hợp ngoại lệ được pháp luật cho phép, doanh nghiệp có thể bị xử phạt hành chính theo quy định hiện hành.
1. Công ty có được từ chối tuyển dụng ứng viên bị nhiễm HIV không?
Điều 14, Điều 28 Luật Phòng, chống HIV/AIDS 2006 quy định như sau:
Luật Phòng, chống HIV/AIDS 2006
Điều 14. Phòng, chống HIV/AIDS tại nơi làm việc
...
2. Người sử dụng lao động không được có các hành vi sau đây:
...
d) Yêu cầu xét nghiệm HIV hoặc xuất trình kết quả xét nghiệm HIV đối với người dự tuyển lao động, từ chối tuyển dụng vì lý do người dự tuyển lao động nhiễm HIV, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 28 của Luật này.
...
Điều 28. Xét nghiệm HIV bắt buộc
...
3. Chính phủ quy định danh mục một số nghề phải xét nghiệm HIV trước khi tuyển dụng.
...
Điều 49 Nghị định 141/2024/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 49. Danh mục một số nghề phải xét nghiệm HIV trước khi tuyển dụng
1. Danh mục nghề phải xét nghiệm HIV trước khi tuyển dụng:
a) Thành viên tổ lái theo quy định tại Điều 72 của Luật Hàng không dân dụng Việt Nam;
b) Tất cả các trường hợp tuyển dụng, làm việc, học tập, lao động, công tác thuộc lĩnh vực an ninh, quốc phòng.
...
Pháp luật nghiêm cấm người sử dụng lao động từ chối tuyển dụng ứng viên chỉ vì lý do nhiễm HIV, trừ một số trường hợp đặc biệt. Theo Điều 49 Nghị định 141/2024/NĐ-CP, chỉ có hai nhóm nghề buộc phải xét nghiệm HIV trước khi tuyển dụng, gồm: (1) thành viên tổ lái tàu bay và (2) các vị trí trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng. Trong các trường hợp đặc thù này, nếu ứng viên có kết quả dương tính với HIV thì người sử dụng lao động được phép từ chối tuyển dụng. Ngoài hai nhóm nghề nêu trên, mọi hành vi yêu cầu xét nghiệm HIV hoặc từ chối tuyển dụng vì lý do nhiễm HIV đều bị coi là vi phạm pháp luật.
Tình huống giả định
- Anh Phong đi phỏng vấn xin việc
Anh Nguyễn Quốc Phong nộp hồ sơ ứng tuyển vị trí phi công phụ tại Công ty Cổ phần Hàng không Nam Việt. Sau khi vượt qua vòng phỏng vấn chuyên môn, anh được yêu cầu làm xét nghiệm y tế đầu vào, bao gồm xét nghiệm HIV. - Kết quả xét nghiệm được gửi về công ty
Báo cáo y tế ghi nhận anh Nguyễn Quốc Phong dương tính với HIV. Căn cứ Điều 49 Nghị định 141/2024/NĐ-CP, công ty thông báo không thể tiếp nhận anh vào vị trí tổ lái vì không đủ điều kiện sức khỏe theo quy định bắt buộc. -
Anh Phong liên hệ cơ quan chức năng để hỏi rõ
Anh Nguyễn Quốc Phong liên hệ Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Bình Dương để xác minh tính hợp pháp của quyết định từ chối tuyển dụng. Cơ quan chuyên môn trả lời rằng việc xét nghiệm HIV là bắt buộc đối với tổ lái tàu bay, và việc công ty không tiếp nhận là đúng quy định tại Điều 28 Luật Phòng, chống HIV/AIDS 2006 và Điều 49 Nghị định 141/2024/NĐ-CP.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Công ty từ chối tuyển dụng vì lý do ứng viên bị nhiễm HIV thì bị phạt bao nhiêu tiền?
Khoản 2 Điều 23 và khoản 5 Điều 4 Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 23. Vi phạm quy định về chống kỳ thị, phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV
...
2. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
a) Yêu cầu xét nghiệm HIV hoặc xuất trình kết quả xét nghiệm HIV đối với người lao động dự tuyển, từ chối tuyển dụng vì lý do người dự tuyển lao động nhiễm HIV, trừ trường hợp một số nghề phải xét nghiệm HIV trước khi tuyển dụng theo quy định của Chính phủ;
...
Điều 4. Quy định về mức phạt tiền đối với cá nhân, tổ chức
...
5. Mức phạt tiền được quy định tại Chương II Nghị định này là mức phạt tiền đối với cá nhân. Đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Trường hợp người sử dụng lao động yêu cầu ứng viên xét nghiệm HIV hoặc từ chối tuyển dụng chỉ vì lý do người đó nhiễm HIV, thì bị coi là hành vi phân biệt đối xử trái pháp luật và sẽ bị xử phạt hành chính.
Theo khoản 2 Điều 23 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, mức phạt tiền áp dụng với cá nhân vi phạm là từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng. Đồng thời, theo khoản 5 Điều 4 của cùng nghị định, nếu hành vi này do tổ chức thực hiện (ví dụ công ty, doanh nghiệp), thì mức phạt sẽ gấp đôi, tức từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng.
Tình huống giả định
- Anh Hoà đi xin việc
Anh Nguyễn Văn Hòa nộp hồ sơ ứng tuyển vị trí nhân viên kho tại Công ty TNHH Thương mại Quốc Phát. Sau buổi phỏng vấn, bộ phận nhân sự đánh giá anh đạt yêu cầu và yêu cầu hoàn thiện hồ sơ sức khỏe trước khi ký hợp đồng. - Công ty yêu cầu bổ sung kết quả xét nghiệm HIV
Dù trong giấy khám sức khỏe không có mục xét nghiệm HIV, công ty vẫn yêu cầu anh Nguyễn Văn Hòa nộp thêm kết quả xét nghiệm HIV với lý do “đảm bảo an toàn nội bộ”. -
Anh Hòa cung cấp kết quả và bị từ chối
Sau khi biết anh Hòa dương tính với HIV, công ty thông báo ngừng tuyển dụng và trả lời rằng “ứng viên không phù hợp với môi trường làm việc”. -
Anh Hòa gửi đơn phản ánh
Anh Nguyễn Văn Hòa nắm rõ quy định pháp luật nên đã làm đơn phản ánh gửi đến Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Tây Ninh. Anh dẫn chiếu khoản 2 Điều 23 và khoản 5 Điều 4 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, đề nghị xem xét hành vi phân biệt đối xử trong tuyển dụng. - Cơ quan chức năng đang xem xét vụ việc
Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội đã tiếp nhận hồ sơ và đang tiến hành xác minh. Nếu xác định công ty vi phạm, mức phạt có thể từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng vì đây là hành vi do tổ chức thực hiện.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Công ty không được phép từ chối tuyển dụng ứng viên chỉ vì lý do nhiễm HIV. Hành vi này bị coi là phân biệt đối xử và có thể bị xử phạt hành chính từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng nếu do tổ chức thực hiện. Tuy nhiên, với một số ngành nghề đặc thù như tổ lái tàu bay hoặc lĩnh vực an ninh – quốc phòng, pháp luật cho phép xét nghiệm HIV trước tuyển dụng và từ chối nếu không đủ điều kiện sức khỏe.
