Trong giao dịch bảo đảm, việc ai là người giữ tài sản thế chấp là vấn đề quan trọng, ảnh hưởng đến quyền và nghĩa vụ của các bên. Pháp luật cho phép các bên thỏa thuận giao tài sản thế chấp cho người thứ ba giữ để bảo đảm tính khách quan và an toàn. Khi đó, người thứ ba phải tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý nghiêm ngặt nhằm bảo vệ tài sản và quyền lợi liên quan.
1. Có thể giao tài sản thế chấp cho người thứ ba giữ không?
Khoản 2 Điều 317 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 317. Thế chấp tài sản
...
2. Tài sản thế chấp do bên thế chấp giữ. Các bên có thể thỏa thuận giao cho người thứ ba giữ tài sản thế chấp.
Khoản 2 Điều 317 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rằng tài sản thế chấp do bên thế chấp giữ, trừ khi các bên có thỏa thuận khác. Ngoài ra, các bên có thể thống nhất giao tài sản thế chấp cho một người thứ ba giữ thay cho bên thế chấp hoặc bên nhận thế chấp. Việc này phải có sự đồng ý của cả bên thế chấp và bên nhận thế chấp, đồng thời người thứ ba phải có năng lực hành vi dân sự phù hợp để thực hiện nghĩa vụ giữ tài sản. Quy định này bảo đảm linh hoạt trong việc bảo quản tài sản thế chấp, đồng thời duy trì sự an toàn pháp lý cho bên nhận thế chấp trong trường hợp không muốn để tài sản nằm dưới sự kiểm soát trực tiếp của bên thế chấp.
Tình huống giả định
- Công ty Hưng Phát vay vốn và thế chấp máy móc
Công ty Hưng Phát vay 5 tỷ đồng từ Ngân hàng X để mở rộng sản xuất và thế chấp một máy ép công nghiệp trị giá 8 tỷ đồng làm tài sản bảo đảm. - Công ty Hưng Phát đồng ý giao tài sản thế chấp cho bên thứ ba giữ
Theo yêu cầu từ ngân hàng, hai bên ký thỏa thuận ba bên với ông Trần Quốc Duy – giám định viên – làm người giữ và giám sát máy ép tại xưởng, kèm theo phụ lục hợp đồng thế chấp có công chứng. - Công ty Hưng Phát không trả được nợ đúng hạn
Sau một năm, công ty không thực hiện được nghĩa vụ trả nợ, ngân hàng X tiến hành xử lý tài sản thế chấp theo hợp đồng. - Công ty Hưng Phát để tài sản được giữ nguyên, xử lý thuận lợi
Do ông Duy giữ đúng hiện trạng máy móc và không để di dời, việc xử lý tài sản thế chấp diễn ra thuận lợi, phù hợp với Điều 317 Bộ luật Dân sự 2015 về thế chấp tài sản có bên thứ ba giữ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Người thứ ba giữ tài sản thế chấp có nghĩa vụ gì?
Khoản 2 Điều 324 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 324. Quyền và nghĩa vụ của người thứ ba giữ tài sản thế chấp
...
2. Người thứ ba giữ tài sản thế chấp có các nghĩa vụ sau đây:
a) Bảo quản, giữ gìn tài sản thế chấp; nếu làm mất tài sản thế chấp, làm mất giá trị hoặc giảm sút giá trị của tài sản thế chấp thì phải bồi thường;
b) Không được tiếp tục khai thác công dụng tài sản thế chấp nếu việc tiếp tục khai thác có nguy cơ làm mất giá trị hoặc giảm sút giá trị của tài sản thế chấp;
c) Giao lại tài sản thế chấp cho bên nhận thế chấp hoặc bên thế chấp theo thoả thuận hoặc theo quy định của pháp luật.
Theo khoản 2 Điều 324 Bộ luật Dân sự 2015, người thứ ba được các bên trong hợp đồng thế chấp thỏa thuận giao giữ tài sản có ba nghĩa vụ pháp lý chính. Thứ nhất, họ phải bảo quản tài sản cẩn thận và nếu để xảy ra mất mát, thiệt hại hoặc làm giảm giá trị tài sản thế chấp thì phải chịu trách nhiệm bồi thường. Thứ hai, nếu đang khai thác công dụng của tài sản, họ phải ngừng việc khai thác nếu hành vi đó có nguy cơ làm mất hoặc giảm giá trị tài sản. Thứ ba, họ phải giao lại tài sản cho bên nhận thế chấp hoặc bên thế chấp theo đúng thỏa thuận hoặc yêu cầu pháp luật. Các nghĩa vụ này nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên trong giao dịch bảo đảm, đặc biệt là bên nhận thế chấp.
Tình huống giả định
- Công ty An Vượng thế chấp dây chuyền sản xuất để vay vốn
Công ty An Vượng thế chấp dây chuyền sản xuất trị giá 4 tỷ đồng để vay vốn tại Ngân hàng Đông Á, và hai bên thống nhất giao tài sản cho Công ty Bảo Long – bên thứ ba độc lập – bảo quản. - Công ty An Vượng đồng ý để Bảo Long giữ tài sản theo hợp đồng ba bên
Hợp đồng ba bên quy định Bảo Long không được vận hành dây chuyền, có trách nhiệm bảo quản nguyên trạng theo tiêu chuẩn kỹ thuật, phù hợp với thỏa thuận thế chấp. - Công ty An Vượng bị ảnh hưởng khi tài sản thế chấp hư hỏng
Do sơ suất trong bảo dưỡng, Bảo Long gây chập mạch hệ thống điện, làm giảm 15% giá trị dây chuyền. Giám định độc lập xác nhận lỗi từ phía bên giữ tài sản. - Công ty An Vượng chứng kiến ngân hàng yêu cầu bồi thường và xử lý tài sản
Ngân hàng Đông Á yêu cầu Bảo Long bồi thường thiệt hại, căn cứ khoản 2 điểm a Điều 324 BLDS 2015, đồng thời thu hồi dây chuyền để xử lý khi An Vượng không trả nợ đúng hạn.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Tài sản thế chấp có thể được giao cho người thứ ba giữ nếu các bên có thỏa thuận rõ ràng. Việc giao tài sản phải bảo đảm không làm mất quyền kiểm soát của bên nhận thế chấp. Người thứ ba giữ tài sản có nghĩa vụ bảo quản, không được sử dụng, chiếm hữu hay chuyển giao tài sản nếu không có sự đồng ý của các bên liên quan.
