Lứa tuổi học sinh cấp 2 đang trong giai đoạn phát triển thể chất và trí tuệ, nên việc tham gia lao động cần được kiểm soát chặt chẽ. Pháp luật Việt Nam cho phép tuyển dụng trẻ em từ đủ 13 đến dưới 15 tuổi làm một số công việc phù hợp, nhưng đặt ra hàng loạt điều kiện nghiêm ngặt. Những quy định này nhằm đảm bảo quyền lợi, tránh tình trạng lạm dụng sức lao động của trẻ.
1. Khi nào được phép tuyển dụng học sinh cấp 2 để làm việc ?
Căn cứ vào khoản 1 và khoản 2 Điều 145 Bộ luật Lao động 2019 quy định cụ thể như sau:
Điều 145. Sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm việc
1. Khi sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm việc, người sử dụng lao động phải tuân theo quy định sau đây:a) Phải giao kết hợp đồng lao động bằng văn bản với người chưa đủ 15 tuổi và người đại diện theo pháp luật của người đó;
b) Bố trí giờ làm việc không ảnh hưởng đến thời gian học tập của người chưa đủ 15 tuổi;
c) Phải có giấy khám sức khỏe của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm quyền xác nhận sức khỏe của người chưa đủ 15 tuổi phù hợp với công việc và tổ chức kiểm tra sức khỏe định kỳ ít nhất một lần trong 06 tháng;
d) Bảo đảm điều kiện làm việc, an toàn, vệ sinh lao động phù hợp với lứa tuổi.
2. Người sử dụng lao động chỉ được tuyển dụng và sử dụng người từ đủ 13 tuổi đến chưa đủ 15 tuổi vào làm các công việc nhẹ theo quy định tại khoản 3 Điều 143 của Bộ luật này.
...
Theo quy định tại Điều 145 Bộ luật Lao động 2019, học sinh cấp 2 từ đủ 13 đến dưới 15 tuổi chỉ được làm việc trong những ngành nghề nhẹ, không ảnh hưởng đến sức khỏe và sự phát triển thể chất, tinh thần. Ngoài việc giới hạn số lượng các công việc được cho phép, pháp luật yêu cầu người sử dụng lao động phải ký hợp đồng bằng văn bản với người đại diện của trẻ và bố trí giờ làm việc không quá 4 giờ mỗi ngày, không quá 20 giờ mỗi tuần và không làm vào ban đêm hoặc tăng ca. Thêm vào đó, trẻ phải có giấy khám sức khỏe do cơ sở y tế có thẩm quyền cấp để chứng minh đủ điều kiện làm việc. Môi trường lao động cũng phải an toàn, phù hợp với độ tuổi.
Tình huống giả định
Công ty TNHH May Gia Hưng tại huyện Gò Dầu, tỉnh Tây Ninh tổ chức chương trình tạo việc làm mùa hè cho thanh thiếu niên địa phương trong khuôn khổ dự án “Hè học nghề – Tự lập sớm”. Trong số đó có bé Trần Gia Hân (sinh tháng 7/2011), học sinh lớp 8, được bố trí công việc cắt chỉ thừa và đóng gói khăn thêu tại xưởng thêu tay của công ty. Trước khi nhận việc, mẹ của bé trực tiếp ký hợp đồng lao động với doanh nghiệp, trong đó quy định rõ về điều kiện làm việc, thời gian làm việc không vượt quá 4 giờ mỗi ngày, cụ thể từ 8 giờ đến 11 giờ sáng, không làm thêm giờ, không làm ngày nghỉ hay ca đêm.
Để đảm bảo an toàn, công ty yêu cầu Gia Hân phải có giấy khám sức khỏe định kỳ hàng tháng tại phòng khám liên kết của địa phương. Khu vực làm việc được bố trí riêng cho nhóm lao động trẻ tuổi, có ghế ngồi thoải mái, bàn làm việc có độ cao phù hợp, đủ ánh sáng, thông thoáng và cách biệt hoàn toàn với khu vực sản xuất chính nhằm giảm thiểu tác động của bụi, tiếng ồn hay nguy cơ mất an toàn. Công ty cũng cử cán bộ hướng dẫn kỹ năng làm việc, đồng thời theo dõi sát sao sức khỏe, tâm lý của các em trong suốt quá trình tham gia lao động. Mỗi tuần, các em được tham gia các buổi chia sẻ kỹ năng mềm như: kỹ năng tự lập, cách làm việc nhóm, cách lên kế hoạch cá nhân và định hướng nghề nghiệp trong tương lai.
Đợt kiểm tra định kỳ của Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội huyện Gò Dầu đã xác nhận rằng công ty May Gia Hưng tuân thủ nghiêm túc toàn bộ quy định về sử dụng lao động chưa thành niên theo Bộ luật Lao động 2019.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Thực hiện việc tuyển dụng với học sinh cấp 2 sai quy định bị xử phạt như thế nào?
Căn cứ khoản 2 Điều 29 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 29. Vi phạm quy định về lao động chưa thành niên
1. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 25.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
a) Sử dụng lao động chưa thành niên mà chưa có sự đồng ý của cha, mẹ hoặc người giám hộ của người chưa thành niên đó;
b) Sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm việc mà: giao kết hợp đồng lao động không bằng văn bản với người chưa đủ 15 tuổi và người đại diện theo pháp luật của người đó; bố trí thời giờ làm việc ảnh hưởng đến thời gian học tập của người chưa đủ 15 tuổi; không có giấy khám sức khỏe của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh có thẩm quyền xác nhận sức khỏe của người chưa đủ 15 tuổi phù hợp với công việc; không tổ chức kiểm tra sức khỏe định kỳ ít nhất 01 lần trong 06 tháng hoặc không bảo đảm điều kiện làm việc, an toàn, vệ sinh lao động phù hợp với lứa tuổi;
c) Sử dụng lao động chưa thành niên làm việc quá thời giờ làm việc quy định tại Điều 146 của Bộ luật Lao động;
d) Sử dụng người chưa đủ 15 tuổi làm thêm giờ, làm việc vào ban đêm;
...
Nếu doanh nghiệp hoặc cá nhân tuyển dụng học sinh cấp 2 làm việc không đúng theo quy định, chẳng hạn như cho trẻ làm việc quá giờ, làm việc ban đêm, hoặc bố trí công việc nặng, độc hại thì sẽ bị xử phạt hành chính theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Mức phạt áp dụng cho cá nhân từ 20 đến 25 triệu đồng, còn tổ chức có thể bị phạt gấp đôi. Ngoài ra, cơ quan chức năng còn có thể buộc doanh nghiệp chấm dứt ngay hành vi vi phạm, đồng thời bồi thường nếu gây thiệt hại cho trẻ em.
Tình huống giả định
Tại Quận Bình Tân, Thành phố Hồ Chí Minh, một cửa hàng kinh doanh điện thoại di động có tên là Minh Phát Mobile đã thuê bé Nguyễn Phúc Khang (13 tuổi) làm việc trong dịp hè năm 2024. Công việc của bé bao gồm quét dọn kho, vận chuyển các lô hàng điện thoại từ cửa hàng đến bưu cục và thỉnh thoảng đi giao linh kiện điện tử đến địa chỉ khách hàng. Thời gian làm việc bắt đầu từ 14 giờ chiều và kéo dài đến tận 21 giờ tối mỗi ngày, bao gồm cả cuối tuần. Ngoài việc phải mang vác vật nặng, bé Khang còn thường xuyên phải đi lại trên đường với rủi ro giao thông cao. Cửa hàng không ký hợp đồng lao động với người giám hộ của bé, không yêu cầu khám sức khỏe đầu vào, và hoàn toàn không cung cấp bất kỳ dụng cụ bảo hộ lao động nào. Sau khi có phản ánh từ một người dân về việc bé Khang bị té xe khi đang giao hàng khiến cánh tay bị trầy xước nặng và mất hơn 1 tuần không thể sinh hoạt bình thường, Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với cơ quan chức năng kiểm tra và lập biên bản vi phạm. Kết quả cho thấy cửa hàng đã vi phạm hàng loạt quy định về sử dụng lao động chưa đủ tuổi, bị xử phạt 50 triệu đồng theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Ngoài ra, doanh nghiệp bị buộc chấm dứt hợp đồng trái luật, hỗ trợ chi phí y tế và tổn thất học tập cho bé Khang. Đồng thời, cơ sở bị đưa vào diện giám sát đặc biệt trong vòng 12 tháng sau đó và phải tham gia lớp tập huấn pháp luật về lao động vị thành niên.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Tuyển dụng học sinh cấp 2 làm việc cần phải lưu ý và tuân thủ chặt chẽ các quy định pháp luật đối với lao động chưa thành niên. Nhà nước cho phép nhưng chỉ trong giới hạn an toàn và phải có sự giám sát đầy đủ về hợp đồng, sức khỏe, thời gian làm việc. Việc lạm dụng, tuyển dụng sai quy định sẽ bị xử lý nghiêm ngặt.
