Trong bối cảnh các vụ cướp giật, quấy rối diễn ra ngày càng tinh vi, nhiều người có xu hướng tìm cách trang bị công cụ phòng thân như bình xịt hơi cay mini. Tuy nhiên, việc tự chế hoặc sử dụng công cụ này mà không được cấp phép không chỉ là hành vi vi phạm hành chính, mà trong một số trường hợp còn có thể dẫn đến truy cứu trách nhiệm hình sự. Pháp luật Việt Nam kiểm soát rất nghiêm ngặt các loại công cụ hỗ trợ, kể cả khi người sử dụng chỉ có mục đích tự vệ cá nhân.
1. Tự chế bình xịt hơi cay mini có vi phạm pháp luật không?
Điểm a khoản 11 Điều 2 và khoản 2 Điều 4 Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ 2024 quy định như sau:
Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ 2024
Điều 2. Giải thích từ ngữ
...
11. Công cụ hỗ trợ là phương tiện, động vật nghiệp vụ được sử dụng để thi hành công vụ, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ nhằm hạn chế, ngăn chặn người có hành vi vi phạm pháp luật chống trả, trốn chạy; bảo vệ người thi hành công vụ, người thực hiện nhiệm vụ bảo vệ hoặc báo hiệu khẩn cấp, bao gồm:
a) Súng bắn điện, hơi ngạt, chất độc, chất gây mê, từ trường, laze, lưới; súng phóng dây mồi; súng bắn đạn nhựa, nổ, cao su, hơi cay, pháo hiệu, hiệu lệnh, đánh dấu và đạn sử dụng cho các loại súng này; phương tiện xịt hơi cay, hơi ngạt, chất độc, chất gây mê, chất gây ngứa; lựu đạn khói, lựu đạn cay, quả nổ; dùi cui điện, dùi cui cao su, dùi cui kim loại; khóa số tám, bàn chông, dây đinh gai; áo giáp; găng tay điện, găng tay bắt dao; lá chắn, mũ chống đạn; thiết bị áp chế bằng âm thanh; ghế thẩm vấn đối tượng đặc biệt thuộc danh mục do Bộ trưởng Bộ Công an ban hành;
...
Điều 4. Các hành vi bị nghiêm cấm trong quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, tiền chất thuốc nổ, công cụ hỗ trợ
...
2. Nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, mua bán, xuất khẩu, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển, sửa chữa, hoán cải, sử dụng trái phép hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, vũ khí thể thao, vũ khí thô sơ, vật liệu nổ, tiền chất thuốc nổ, công cụ hỗ trợ.
...
Bình xịt hơi cay, dù có kích thước nhỏ hay được chế tạo đơn giản, vẫn được pháp luật Việt Nam xếp vào nhóm công cụ hỗ trợ. Đây là những phương tiện chỉ được phép sử dụng bởi lực lượng chức năng, tổ chức được cấp phép, hoặc trong một số trường hợp đặc biệt có quy định rõ ràng. Việc tự ý chế tạo các vật dụng có tính năng như bình xịt hơi cay - kể cả với mục đích tự vệ cá nhân - vẫn bị coi là hành vi bị nghiêm cấm.
Hành vi này không chỉ tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn cho người khác, mà còn có thể bị xử lý theo hướng vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng. Quan điểm pháp luật là ưu tiên kiểm soát chặt chẽ các công cụ có khả năng gây sát thương hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe con người, kể cả khi người sử dụng không có mục đích tấn công.
Do đó, dù mang tính phòng vệ, việc tự chế bình xịt hơi cay - thậm chí ở mức "mini", "tự làm" hoặc "dùng cho ban đêm" - đều không được phép.
Tình huống giả định
Anh Quân, 27 tuổi, sinh sống tại quận Tân Phú (TP.HCM), thường xuyên phải về muộn sau giờ làm vì công việc giao hàng ca tối. Lo ngại việc đi đêm nguy hiểm, anh tìm hiểu trên mạng và tự chế một bình xịt hơi cay từ ống xịt cồn khò mini, pha thêm dung dịch ớt để mang theo phòng thân. Anh cho rằng thiết bị nhỏ gọn này chỉ dùng khi gặp kẻ xấu nên không cần xin phép ai, cũng không gây hại nghiêm trọng.
Một tối tháng 4/2025, khi đang dừng xe trước cửa nhà giao hàng, anh Quân bị lực lượng tuần tra kiểm tra hành chính và phát hiện bình xịt trong túi áo khoác. Sau khi làm việc, anh bị lập biên bản vi phạm vì hành vi tự chế và mang theo công cụ hỗ trợ trái phép. Dù chưa sử dụng bình xịt gây hậu quả, anh vẫn bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ. Ngoài ra, anh bị buộc giao nộp công cụ đã chế và cam kết không tái phạm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Tự chế bình xịt hơi cay mini có vi phạm trách nhiệm hình sự không?
Khoản 2 Điều 4 Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ 2024 quy định như sau:
Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ 2024
Điều 4. Các hành vi bị nghiêm cấm trong quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, tiền chất thuốc nổ, công cụ hỗ trợ
...
2. Nghiên cứu, chế tạo, sản xuất, mua bán, xuất khẩu, nhập khẩu, tàng trữ, vận chuyển, sửa chữa, hoán cải, sử dụng trái phép hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, vũ khí thể thao, vũ khí thô sơ, vật liệu nổ, tiền chất thuốc nổ, công cụ hỗ trợ.
...
Bình xịt hơi cay – dù ở dạng tiêu chuẩn hay mini, sản xuất hàng loạt hay tự chế tại nhà – đều thuộc nhóm công cụ hỗ trợ theo quy định pháp luật. Các công cụ này chỉ được phép sử dụng bởi lực lượng chức năng hoặc các cá nhân, tổ chức có giấy phép hợp lệ từ cơ quan Công an. Bất kỳ hành vi chế tạo, sử dụng, tàng trữ hoặc mua bán trái phép đều bị xem là vi phạm pháp luật.
Về nguyên tắc, hành vi tự chế bình xịt hơi cay không mặc nhiên cấu thành tội phạm, nhưng sẽ bị xử lý vi phạm hành chính. Tuy nhiên, nếu hành vi này đi kèm với các yếu tố như gây thương tích, ảnh hưởng đến sức khỏe người khác, gây rối trật tự công cộng hoặc cản trở người thi hành công vụ, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các tội danh khác như “Gây rối trật tự công cộng”, “Cố ý gây thương tích”, hoặc “Chế tạo, tàng trữ trái phép công cụ hỗ trợ”.
Tình huống giả định
Tháng 5/2025, Nguyễn Quốc Duy, 26 tuổi, làm nghề giao hàng tự do tại TP.HCM. Do thường xuyên làm việc khuya và từng bị cướp giật điện thoại khi đang giao hàng, Duy lên mạng tìm hiểu cách tự chế bình xịt hơi cay để phòng thân. Anh sử dụng bình xịt cồn mini, pha dung dịch gồm ớt bột, cồn 90 độ và keo cay nồng, tạo ra một bình xịt nhỏ gọn nhưng có khả năng gây bỏng rát, cay mắt trong bán kính gần 2m.
Ngày 18/5, trong lúc giao hàng tại một con hẻm tối ở quận 10, Duy gặp một người đàn ông đang đứng gần xe máy của mình. Nghi ngờ người này định trộm đồ, anh rút bình xịt và xịt thẳng vào mặt đối phương. Người đàn ông bị cay mắt dữ dội, ngã ra đường và được đưa vào bệnh viện cấp cứu trong tình trạng tổn thương giác mạc cấp độ 2, cần điều trị chuyên khoa.
Qua điều tra, công an xác định người bị xịt là anh Trần Văn Lâm – cư dân sống tại con hẻm trên, chỉ đang đứng gần xe để nghe điện thoại. Hành vi của Duy bị xác định là sử dụng công cụ hỗ trợ trái phép, đồng thời gây tổn hại sức khỏe cho người khác vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Cơ quan CSĐT Công an quận 10 đã khởi tố Nguyễn Quốc Duy về hành vi chế tạo và sử dụng trái phép công cụ hỗ trợ gây thương tích, căn cứ theo Điều 306 Bộ luật Hình sự 2015 (tội chế tạo, tàng trữ, sử dụng trái phép vũ khí, công cụ hỗ trợ) kết hợp với Điều 134 (tội cố ý gây thương tích). Duy bị bắt tạm giam để phục vụ điều tra, đối diện mức án từ cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu bị xác định là cố ý gây thương tích với tình tiết tăng nặng.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Bình xịt hơi cay mini dù nhỏ gọn và được xem là công cụ tự vệ, nhưng vẫn thuộc danh mục công cụ hỗ trợ bị quản lý chặt chẽ bởi pháp luật. Mọi hành vi tự chế, tàng trữ hoặc sử dụng bình xịt hơi cay khi chưa được cấp phép đều bị coi là vi phạm pháp luật. Tùy theo mức độ và hậu quả gây ra, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí bị khởi tố hình sự nếu gây thương tích hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe người khác.
