Tổ chức, cá nhân có đủ năng lực pháp lý và hành vi dân sự đều có quyền thành lập, góp vốn và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam.
Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, việc thành lập doanh nghiệp là quyền cơ bản của tổ chức và cá nhân nhằm thực hiện quyền tự do kinh doanh. Tuy nhiên, không phải ai cũng được quyền này. Pháp luật quy định rõ các chủ thể có quyền và không có quyền thành lập, quản lý doanh nghiệp, nhằm đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong hoạt động kinh tế.
1. Chủ thể nào có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam?
Khoản 1 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020 quy định như sau:
Điều 17. Quyền thành lập, góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp và quản lý doanh nghiệp
1. Tổ chức, cá nhân có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam theo quy định của Luật này, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này.
...
Quy định trên thể hiện nguyên tắc tự do kinh doanh – một trong những quyền cơ bản được ghi nhận tại Điều 33 Hiến pháp năm 2013. Điều này đồng nghĩa, mọi cá nhân trong và ngoài nước, tổ chức trong và ngoài Việt Nam đều có thể thành lập doanh nghiệp nếu đáp ứng đủ điều kiện pháp lý, đăng ký đúng trình tự, thủ tục tại Cơ quan đăng ký kinh doanh.
Tình huống giả định
-
Phát sinh hoạt động
Tháng 5/2025, ông Nguyễn Minh Trí (cư trú tại Phường Hòa Cường, Thành phố Đà Nẵng) cùng bà Lee Ji-Won (công dân Hàn Quốc) quyết định thành lập Công ty TNHH Xanh Biển hoạt động trong lĩnh vực du lịch sinh thái. -
Xử lý hồ sơ
Sau khi hoàn tất hồ sơ và nộp tại Cơ quan đăng ký kinh doanh, công ty được cấp Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp vì cả hai người sáng lập đều có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, không thuộc diện bị cấm. -
Kết luận pháp lý
Tình huống trên thể hiện quyền bình đẳng trong việc thành lập doanh nghiệp của tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước theo quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2020.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
2. Chủ thể nào không có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam?
Khoản 2 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020 quy định như sau:
Điều 17. Quyền thành lập, góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp và quản lý doanh nghiệp
...
2. Tổ chức, cá nhân sau đây không có quyền thành lập và quản lý doanh nghiệp tại Việt Nam:
a) Cơ quan nhà nước, đơn vị lực lượng vũ trang nhân dân sử dụng tài sản nhà nước để thành lập doanh nghiệp kinh doanh thu lợi riêng cho cơ quan, đơn vị mình;
b) Cán bộ, công chức, viên chức theo quy định của Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức;
c) Sĩ quan, hạ sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân, viên chức quốc phòng trong các cơ quan, đơn vị thuộc Quân đội nhân dân Việt Nam; sĩ quan, hạ sĩ quan chuyên nghiệp, công nhân công an trong các cơ quan, đơn vị thuộc Công an nhân dân Việt Nam, trừ người được cử làm đại diện theo ủy quyền để quản lý phần vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp hoặc quản lý tại doanh nghiệp nhà nước;
d) Cán bộ lãnh đạo, quản lý nghiệp vụ trong doanh nghiệp nhà nước theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 88 của Luật này, trừ người được cử làm đại diện theo ủy quyền để quản lý phần vốn góp của Nhà nước tại doanh nghiệp khác;
đ) Người chưa thành niên; người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự; người bị mất năng lực hành vi dân sự; người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; tổ chức không có tư cách pháp nhân;
e) Người đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị tạm giam, đang chấp hành hình phạt tù, đang chấp hành biện pháp xử lý hành chính tại cơ sở cai nghiện bắt buộc, cơ sở giáo dục bắt buộc hoặc đang bị Tòa án cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; các trường hợp khác theo quy định của Luật Phá sản, Luật Phòng, chống tham nhũng.
Trường hợp Cơ quan đăng ký kinh doanh có yêu cầu, người đăng ký thành lập doanh nghiệp phải nộp Phiếu lý lịch tư pháp cho Cơ quan đăng ký kinh doanh;
g) Tổ chức là pháp nhân thương mại bị cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định theo quy định của Bộ luật Hình sự.
...
Mục đích của quy định này là ngăn ngừa xung đột lợi ích, phòng chống tham nhũng, đồng thời bảo đảm tính liêm chính trong quản lý nhà nước. Việc hạn chế quyền của một số chủ thể không phải là sự phân biệt đối xử, mà là biện pháp để tránh tình trạng lợi dụng chức vụ, tài sản công hoặc vị trí trong bộ máy nhà nước để trục lợi.
Tình huống giả định
-
Phát sinh vi phạm
Tháng 6/2025, ông Lê Văn Khánh – Trưởng phòng Kinh doanh của Tập đoàn Nhà nước Bình Minh – tự đứng tên thành lập Công ty CP Minh Khánh, hoạt động trong lĩnh vực vận tải. -
Phát hiện hành vi vi phạm
Sau khi doanh nghiệp được đăng ký, cơ quan chức năng phát hiện ông Khánh là cán bộ quản lý tại doanh nghiệp nhà nước, thuộc diện bị cấm theo điểm d khoản 2 Điều 17 Luật Doanh nghiệp năm 2020. -
Kết luận pháp lý
Cơ quan đăng ký kinh doanh tỉnh Đồng Nai ra quyết định thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp của Công ty Minh Khánh. Đồng thời, ông Khánh bị xử lý kỷ luật theo quy định của pháp luật về cán bộ, công chức, viên chức.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
3. Kết luận
Pháp luật Việt Nam bảo đảm quyền tự do thành lập và quản lý doanh nghiệp cho mọi tổ chức, cá nhân có đủ năng lực pháp lý. Tuy nhiên, quyền này không phải là tuyệt đối. Những trường hợp bị hạn chế hoặc cấm được quy định rõ để duy trì tính minh bạch, ngăn ngừa lợi dụng chức vụ, đồng thời bảo vệ môi trường kinh doanh công bằng, bền vững.
