An toàn vệ sinh thực phẩm là yếu tố then chốt bảo đảm sức khỏe cộng đồng và duy trì niềm tin trong chuỗi cung ứng tiêu dùng. Trong thực tế, có tình trạng một số cơ sở sử dụng thịt heo bệnh để chế biến sản phẩm như chả lụa, xúc xích, thịt nguội nhằm trục lợi bất chính. Hành vi này không chỉ vi phạm quy định về phòng chống dịch bệnh và vệ sinh thú y, mà trong nhiều trường hợp còn có thể bị xử lý hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe con người.
1. Chế biến và tiêu thụ thịt heo bệnh có bị xử phạt hành chính không?
Khoản 3 , điểm b Khoản 4 Điều 4 Nghị định 115/2018/NĐ-CP quy định cụ thể:
Điều 4. Vi phạm quy định về sử dụng nguyên liệu để sản xuất, chế biến, cung cấp thực phẩm
...
3. Phạt tiền từ 40.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi sử dụng động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy theo quy định của pháp luật để chế biến thực phẩm hoặc cung cấp, bán thực phẩm có nguồn gốc từ động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy mà sản phẩm trị giá dưới 10.000.000 đồng.
4. Phạt tiền từ 80.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
...
b) Sử dụng động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy theo quy định của pháp luật để chế biến thực phẩm hoặc cung cấp, bán thực phẩm có nguồn gốc từ động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy mà sản phẩm trị giá từ 10.000.000 đồng trở lên mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự.
...
Pháp luật quy định rõ, gia súc đang mắc bệnh truyền nhiễm hoặc nghi nhiễm không được phép đưa vào giết mổ hay chế biến. Nếu cố tình sử dụng heo bệnh để chế biến thịt, xúc xích, chả lụa… hoặc các sản phẩm thực phẩm khác, người thực hiện sẽ bị xử phạt hành chính vì vi phạm quy định về thú y, phòng chống dịch bệnh và an toàn thực phẩm.
Mức xử phạt cụ thể căn cứ vào giá trị sản phẩm vi phạm. Nếu tổng giá trị hàng hóa dưới 10 triệu đồng, mức phạt tiền từ 40 đến 50 triệu đồng. Nếu giá trị từ 10 triệu đồng trở lên mà chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, thì bị phạt tiền từ 80 đến 100 triệu đồng. Ngoài tiền phạt, người vi phạm còn bị buộc tiêu hủy toàn bộ sản phẩm vi phạm, chịu mọi chi phí xử lý, và có thể bị đình chỉ hoạt động nếu tiếp tục tái phạm.
Tình huống giả định
Anh Hòa là chủ một cơ sở chế biến thịt khô tại Bình Phước. Trong đợt bùng phát dịch tả heo châu Phi, anh mua lại gần 400kg thịt heo từ nguồn bị chết do bệnh với giá rất thấp. Anh đem số thịt này về xẻ, tẩm ướp và sấy khô đóng gói, chuẩn bị đem bán ra thị trường online.
Tuy nhiên, trong quá trình vận chuyển hàng ra kho, cơ quan chức năng kiểm tra và phát hiện lô hàng không có giấy chứng nhận kiểm dịch, nguồn gốc lại được xác nhận là từ đàn heo bị chết do dịch bệnh. Tổng giá trị lô hàng được định giá hơn 12 triệu đồng. Với hành vi sử dụng thịt heo bệnh để chế biến thực phẩm có giá trị từ 10 triệu đồng trở lên, anh Hòa bị xử phạt hành chính 90 triệu đồng theo khoản 4 Điều 20 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, đồng thời buộc tiêu hủy toàn bộ lô hàng vi phạm và chịu toàn bộ chi phí xử lý.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Chế biến hoặc tiêu thụ thịt heo bệnh bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điểm d Khoản 1, Khoản 5 Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Ðiều 317. Tội vi phạm quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây vi phạm các quy định về an toàn thực phẩm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
...
d) Chế biến, cung cấp hoặc bán thực phẩm mà biết rõ là thực phẩm không bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật, quy định về an toàn thực phẩm; sử dụng hóa chất, phụ gia, chất hỗ trợ chế biến ngoài danh mục được phép sử dụng hoặc không rõ nguồn gốc xuất xứ trong sản xuất, sơ chế, chế biến, bảo quản thực phẩm: gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60% hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng.
...
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Theo quy định tại Điều 317 Bộ luật Hình sự, người nào sử dụng nguyên liệu là động vật chết do bệnh, dịch bệnh để chế biến thực phẩm và cung cấp ra thị trường trong khi biết rõ thực phẩm đó không bảo đảm an toàn thì sẽ bị coi là hành vi phạm tội. Nếu thực phẩm chế biến từ thịt heo bệnh gây ngộ độc, ảnh hưởng đến sức khỏe nhiều người, hoặc dẫn đến thiệt hại về tài sản, thì mức hình phạt chính là phạt tù từ 1 năm đến 5 năm.
Trường hợp có tình tiết tăng nặng như gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều người, tái phạm, có tổ chức, hoặc phạm tội trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp, mức phạt tù có thể tăng lên từ 5 năm đến 10 năm, và cao nhất là từ 10 năm đến 15 năm nếu gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Ngoài hình phạt tù, người phạm tội còn có thể bị phạt tiền bổ sung đến 100 triệu đồng, cấm hành nghề hoặc cấm kinh doanh thực phẩm trong thời hạn từ 1 đến 5 năm.
Tình huống giả định
Chị Thủy là chủ một cơ sở sản xuất giò chả tại TP. Vinh. Trong đợt dịch bệnh trên đàn heo tại địa phương, chị lén thu mua hơn 500kg thịt heo từ một trại chăn nuôi bị tiêu hủy vì dịch tả lợn châu Phi. Biết rõ thịt heo đã bị chết do bệnh, chị vẫn sử dụng để chế biến giò lụa, chả quế rồi phân phối cho các đại lý tại chợ đầu mối. Sau khi người tiêu dùng phản ánh có biểu hiện ngộ độc sau khi ăn, cơ quan chức năng kiểm tra và kết luận giò chả có chứa vi khuẩn nguy hại do sử dụng thịt nhiễm bệnh.
Với hành vi cố ý chế biến thực phẩm không đảm bảo an toàn gây hậu quả đến sức khỏe người khác, chị Thủy bị khởi tố theo Điều 317 Bộ luật Hình sự. Tùy theo mức độ ảnh hưởng sức khỏe, chị có thể bị tuyên phạt từ 3 đến 7 năm tù, kèm theo phạt tiền bổ sung và cấm hoạt động trong lĩnh vực chế biến thực phẩm.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc sử dụng heo bệnh để chế biến thực phẩm là hành vi vi phạm nghiêm trọng quy định pháp luật về thú y và an toàn thực phẩm. Trong trường hợp vi phạm ở mức nhẹ, người thực hiện sẽ bị xử phạt hành chính và buộc tiêu hủy toàn bộ sản phẩm. Nếu hành vi này gây hậu quả nghiêm trọng hoặc có dấu hiệu phạm tội theo Điều 317 Bộ luật Hình sự, người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án lên đến 15 năm tù.
