Việc bày bán hàng hoá đã hết hạn sử dụng vẫn diễn ra ở nhiều cơ sở nhỏ lẻ, tiềm ẩn nguy cơ gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng. Theo quy định pháp luật hiện hành, hành vi này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính với nhiều mức chế tài tùy theo giá trị hàng hóa vi phạm.
1. Bán hàng hoá đã hết hạn sử dụng bị phạt bao nhiêu tiền?
Điều 17 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 17. Hành vi vi phạm về thời hạn sử dụng của hàng hóa, hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ và có vi phạm khác
1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 300.000 đồng đến 500.000 đồng đối với một trong các hành vi vi phạm sau đây trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị dưới 1.000.000 đồng:a) Kinh doanh hàng hóa (trừ thuốc bảo vệ thực vật, thức ăn chăn nuôi) quá hạn sử dụng ghi trên nhãn hàng hóa hoặc bao bì hàng hóa;
b) Đánh tráo, thay đổi nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa hoặc tẩy xóa, sửa chữa thời hạn sử dụng trên nhãn hàng hóa, bao bì hàng hóa hoặc thực hiện hành vi gian lận khác nhằm kéo dài thời hạn sử dụng của hàng hóa;
c) Kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ;
d) Mua, bán, vận chuyển, tàng trữ, tiêu thụ khoáng sản không có nguồn gốc hợp pháp.
2. Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 1.000.000 đến dưới 3.000.000 đồng.
3. Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 3.000.000 đồng đến dưới 5.000.000 đồng.
4. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 5.000.000 đồng đến dưới 10.000.000 đồng.
5. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 7.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 10.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng.
6. Phạt tiền từ 7.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 20.000.000 đồng đến dưới 30.000.000 đồng.
7. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 30.000.000 đồng đến dưới 40.000.000 đồng.
8. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 40.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng.
9. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 50.000.000 đồng đến dưới 70.000.000 đồng.
10. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 70.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng.
11. Phạt tiền từ 40.000 000 đồng đến 50.000.000 đồng đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 1 Điều này trong trường hợp hàng hóa vi phạm có giá trị từ 100.000.000 đồng trở lên.
12. Phạt tiền gấp hai lần mức tiền phạt quy định từ khoản 1 đến khoản 11 Điều này đối với người sản xuất, nhập khẩu thực hiện hành vi vi phạm hành chính hoặc hàng hóa vi phạm thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Là thực phẩm, phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến thực phẩm, chất bảo quản thực phẩm, thuốc phòng bệnh và thuốc, nguyên liệu làm thuốc, mỹ phẩm, trang thiết bị y tế;
b) Là chất tẩy rửa, hoá chất, chế phẩm diệt côn trùng, diệt khuẩn dùng trong lĩnh vực gia dụng và y tế, sản phẩm xử lý môi trường nuôi trồng thủy sản, sản phẩm xử lý chất thải chăn nuôi, thuốc thú y, phân bón, xi măng, chất kích thích tăng trưởng, giống cây trồng, giống vật nuôi, giống thủy sản, thức ăn thủy sản;
c) Hàng hoá khác thuộc danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện.
...
Việc kinh doanh hàng hóa đã quá thời hạn sử dụng không chỉ là hành vi vi phạm đạo đức kinh doanh, mà còn là vi phạm pháp luật hành chính về thương mại. Mức xử phạt được quy định rõ ràng theo giá trị hàng hóa vi phạm. Nếu cá nhân hoặc tổ chức tiếp tục bày bán, vận chuyển, lưu kho hoặc phân phối các mặt hàng đã quá hạn sử dụng được ghi rõ trên bao bì hoặc nhãn hàng, thì hành vi này sẽ bị xử phạt theo khung lũy tiến được quy định tại Điều 17 Nghị định 98/2020/NĐ-CP.
Cụ thể, trong trường hợp giá trị hàng hóa vi phạm dưới 1.000.000 đồng, người vi phạm có thể bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 300.000 đồng đến 500.000 đồng. Mức xử phạt sẽ tăng theo giá trị hàng hóa.
Đáng chú ý, trong trường hợp người vi phạm là nhà sản xuất hoặc đơn vị nhập khẩu, hoặc hàng hóa vi phạm thuộc các lĩnh vực đặc thù như thực phẩm, thuốc, mỹ phẩm, hóa chất, trang thiết bị y tế, thuốc thú y, thì mức phạt sẽ gấp đôi so với mức phạt quy định thông thường, tức có thể lên tới 100 triệu đồng trở lên, tùy theo tính chất và quy mô vi phạm.
Tình huống giả định
Cửa hàng tạp hóa của bà Nguyễn Thị Mai tại quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh, trong đợt kiểm tra của lực lượng quản lý thị trường, đã bị phát hiện đang bày bán 15 hộp sữa dinh dưỡng dành cho trẻ em đã hết hạn sử dụng 45 ngày. Giá trị tổng cộng của số hàng vi phạm là 8.250.000 đồng. Khi làm việc với cơ quan chức năng, bà Mai cho rằng do sơ suất trong việc kiểm hàng nên không phát hiện ra số sữa đã hết hạn. Tuy nhiên, toàn bộ số hàng vẫn được bày bán công khai trên kệ mà không có dấu hiệu cách ly hoặc niêm phong.
Theo quy định tại khoản 4 Điều 17 Nghị định 98/2020/NĐ-CP, hành vi kinh doanh hàng hóa quá hạn sử dụng trong trường hợp hàng hóa có giá trị từ 5 triệu đến dưới 10 triệu đồng sẽ bị xử phạt từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng. Ngoài ra, do mặt hàng vi phạm là sản phẩm tiêu dùng có liên quan trực tiếp đến sức khỏe trẻ nhỏ, nên cơ quan chức năng hoàn toàn có quyền tăng nặng mức xử phạt, đồng thời buộc tiêu hủy toàn bộ lô hàng vi phạm. Trường hợp xác định có dấu hiệu cố ý lặp lại hành vi hoặc vi phạm nhiều lần, bà Mai có thể bị xem xét xử lý ở mức cao hơn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Ngoài hình thức phạt tiền, hành vi bán hàng hoá đã quá hạn sử dụng có thể bị xử lý như thế nào?
Điều 13, Điều 14 Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 17. Hành vi vi phạm về thời hạn sử dụng của hàng hóa, hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ và có vi phạm khác
...
13. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật đối với hành vi vi phạm quy định tại Điều này, trừ trường hợp áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại điểm a khoản 14 Điều này;
b) Tịch thu phương tiện là công cụ, máy móc được sử dụng để thực hiện hành vi vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 1 Điều này.
14. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc tiêu hủy tang vật vi phạm gây hại cho sức khoẻ con người, vật nuôi, cây trồng và môi trường đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm a, b và c khoản 1 Điều này;
b) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm quy định tại Điều này.
Việc kinh doanh hàng hóa đã hết hạn sử dụng không chỉ là hành vi bị xử phạt hành chính bằng tiền, mà còn có thể phải chịu các hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả theo quy định của pháp luật.
Cụ thể, ngoài mức phạt tiền dao động từ 300.000 đồng đến 50.000.000 đồng (và có thể gấp đôi nếu vi phạm thuộc lĩnh vực đặc biệt hoặc do nhà sản xuất, nhập khẩu gây ra), người vi phạm còn có thể bị:
Xử phạt bổ sung:
- Tịch thu hàng hóa vi phạm: Nếu đang kinh doanh hàng hóa hết hạn, cơ quan chức năng có quyền tịch thu toàn bộ số hàng này, trừ trường hợp buộc tiêu hủy (quy định tại điểm a khoản 14).
- Tịch thu công cụ vi phạm: Nếu sử dụng máy móc, công cụ, thiết bị để tẩy xóa, sửa hạn sử dụng hoặc đánh tráo bao bì, những phương tiện này cũng có thể bị tịch thu (điểm b khoản 13).
Buộc thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả:
- Buộc tiêu hủy hàng hóa: Nếu hàng hóa hết hạn sử dụng có nguy cơ gây hại cho sức khỏe con người, động vật, thực vật hoặc môi trường – ví dụ như thực phẩm, thuốc, mỹ phẩm… – thì người vi phạm sẽ bị buộc tiêu hủy toàn bộ tang vật.
- Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp: Nếu từ việc kinh doanh hàng hết hạn mà thu được lợi nhuận, người vi phạm bắt buộc phải hoàn trả toàn bộ số tiền này vào ngân sách nhà nước, bất kể mức phạt chính là bao nhiêu.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Tĩnh là chủ một cửa hàng tiện lợi tên “T&T Mart” tại thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Trong bối cảnh sức mua giảm mạnh sau dịch bệnh, Tĩnh tìm mọi cách để cắt giảm chi phí và tăng lợi nhuận. Tháng 3 năm 2024, sau khi kiểm kê kho, anh phát hiện gần 300 hộp sữa dinh dưỡng, 150 chai nước trái cây đóng hộp và 500 gói mì ăn liền đã hết hạn sử dụng trong vòng 10 – 20 ngày. Thay vì tiến hành tiêu hủy theo quy định, Tĩnh bàn với người quản lý kho là Trần Hữu Đức tẩy xóa hạn dùng cũ và dán đè tem nhãn giả hạn sử dụng mới bằng máy in nhãn đặt mua từ chợ Kim Biên.
Sau khi thay đổi toàn bộ hạn sử dụng, số hàng trên được trưng bày như bình thường trong cửa hàng và còn được đưa lên các sàn thương mại điện tử như Shopee, Tiki. Nhằm tăng tốc tiêu thụ, Tĩnh còn tổ chức chương trình “Giá sốc cuối tuần”, khuyến mãi 20–30% cho các sản phẩm này. Trong hai tuần, tổng doanh thu từ lô hàng đã hết hạn sử dụng nhưng được làm giả hạn dùng lên tới gần 180 triệu đồng.
Ngày 12 tháng 4 năm 2024, trong đợt kiểm tra đột xuất về an toàn thực phẩm do Chi cục Quản lý thị trường tỉnh phối hợp với Sở Y tế thực hiện, đoàn công tác phát hiện dấu hiệu bất thường trong một số sản phẩm sữa và nước trái cây tại “T&T Mart”. Qua kiểm nghiệm nhanh, toàn bộ số hàng trong chương trình khuyến mãi đều là hàng đã hết hạn sử dụng từ trước, nhưng bị thay đổi ngày tháng trên bao bì. Tại kho hàng phía sau, đoàn kiểm tra thu giữ 1 máy in tem nhãn hạn sử dụng, 3 cuộn tem giả và một số công cụ như máy sấy, keo dán công nghiệp… dùng để thao tác thay nhãn.
Sau khi xác minh toàn bộ sự việc, cơ quan chức năng tiến hành xử phạt hành chính với mức phạt chính là 50.000.000 đồng đối với hành vi buôn bán hàng hóa đã quá hạn sử dụng do tổ chức kinh doanh thực hiện. Đồng thời, áp dụng hình phạt bổ sung là tịch thu toàn bộ số hàng vi phạm còn lại trong kho và tịch thu máy móc, thiết bị dùng để sửa đổi hạn sử dụng. Ngoài ra, ông Tĩnh bị buộc nộp lại toàn bộ khoản lợi nhuận bất chính 180 triệu đồng do thu được từ việc bán hàng hết hạn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
Kết luận
Hành vi kinh doanh hàng hoá đã quá hạn sử dụng là vi phạm pháp luật và tiềm ẩn nguy cơ đe dọa sức khỏe cộng đồng. Ngoài việc bị xử phạt hành chính bằng tiền, cá nhân hoặc tổ chức vi phạm còn có thể bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung như tịch thu hàng hóa vi phạm, đồng thời buộc thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả, bao gồm tiêu hủy toàn bộ lô hàng gây hại và nộp lại khoản lợi nhuận thu được từ hành vi trái pháp luật.
