Phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng trong chăm sóc sức khỏe, giúp người bệnh cải thiện khả năng vận động, giao tiếp và sinh hoạt. Đây là quá trình kết hợp nhiều phương pháp y học, nhằm hỗ trợ người bệnh tái hòa nhập cộng đồng. Đội ngũ thực hiện phục hồi chức năng rất đa dạng, bao gồm nhiều chức danh chuyên môn với nhiệm vụ cụ thể.
1. Phục hồi chức năng là hoạt động gì?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 3 Thông tư 46/2013/TT-BYT, được sửa đổi bởi khoản 2 Điều 1 Thông tư 24/2021/TT-BYT:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Thông tư này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Phục hồi chức năng là một tập hợp các can thiệp, bao gồm các phương pháp y học, kỹ thuật phục hồi chức năng, công nghệ trợ giúp, biện pháp giáo dục, hướng nghiệp, xã hội và cải thiện môi trường, để người bệnh và người khuyết tật (sau đây gọi chung là người bệnh) phát triển, đạt được, duy trì tối đa hoạt động chức năng, phòng ngừa và giảm khuyết tật phù hợp với môi trường sống của họ
...
Phục hồi chức năng không chỉ đơn thuần là điều trị y khoa mà còn bao gồm cả yếu tố xã hội, giáo dục và công nghệ. Mục tiêu của hoạt động này là giúp người bệnh, bao gồm cả người bị tai nạn, người khuyết tật bẩm sinh hoặc mắc bệnh lý gây giảm chức năng, có thể tự chăm sóc, giao tiếp và tham gia vào các hoạt động hàng ngày một cách độc lập nhất có thể.
Hoạt động phục hồi chức năng có thể được thực hiện ở nhiều cấp độ, từ bệnh viện tuyến trung ương đến trạm y tế xã, và bao gồm nhiều chuyên môn vật lý trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, hoạt động trị liệu, hỗ trợ tâm lý, đào tạo kỹ năng sống, cải tạo môi trường sống và cả hướng nghiệp cho người bệnh. Điểm đặc biệt của phục hồi chức năng là tính liên tục và cá nhân hóa, phù hợp với nhu cầu và điều kiện sống cụ thể của từng người.
Ví dụ, một người bị đột quỵ sau điều trị nội khoa cần phục hồi chức năng để học lại kỹ năng vận động, phối hợp tay chân hoặc khả năng nói. Một người mất chân do tai nạn có thể được hỗ trợ dụng cụ chỉnh hình và học cách sử dụng để tái hòa nhập công việc và cuộc sống thường nhật.
Tình huống giả định:
Phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não
Ông Trần Văn Duy, 58 tuổi, trú tại huyện Đức Hòa, tỉnh Long An, bị tai biến mạch máu não khiến nửa người bên trái bị liệt nhẹ và nói ngọng. Sau khi xuất viện, ông Duy được giới thiệu đến Trung tâm Y học cổ truyền và Phục hồi chức năng tỉnh Long An để tham gia chương trình phục hồi chức năng trong 6 tháng. Tại đây, ông được bác sĩ chuyên khoa chỉ định vật lý trị liệu để cải thiện vận động, đồng thời tham gia các buổi ngôn ngữ trị liệu với kỹ thuật viên chuyên môn. Nhờ sự hỗ trợ đồng bộ từ các chuyên gia, ông Duy từng bước lấy lại khả năng vận động và giao tiếp, có thể tự đi lại và trò chuyện với người thân mà không cần phiên dịch.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Những chức danh trong lĩnh vực phục hồi chức năng gồm những ai?
Theo Điều 4 Thông tư 46/2013/TT-BYT, quy định:
Điều 4. Nhiệm vụ của các chức danh chuyên môn về phục hồi chức năng
1. Bác sỹ chuyên khoa PHCN là bác sỹ đã được đào tạo định hướng chuyên khoa PHCN trở lên và được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Bác sỹ chuyên khoa PHCN có nhiệm vụ khám bệnh, chẩn đoán bệnh, chỉ định điều trị và PHCN cho người bệnh.
2. Y sỹ chuyên khoa PHCN là y sỹ đã được đào tạo định hướng chuyên khoa PHCN và được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Y sỹ chuyên khoa PHCN có nhiệm vụ hỗ trợ bác sỹ trong chẩn đoán bệnh, chỉ định PHCN, thực hiện chế độ hồ sơ bệnh án; xây dựng kế hoạch và PHCN cho người bệnh. Đối với địa phương thiếu bác sỹ chuyên khoa PHCN, giám đốc sở Y tế có thể quy định y sỹ chuyên khoa PHCN đã có thời gian hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN từ 24 tháng trở lên được chẩn đoán bệnh và chỉ định PHCN. Việc quy định này phải thể hiện bằng văn bản (quyết định) của giám đốc sở Y tế.
3. Cử nhân kỹ thuật y học là người được đào tạo về chuyên ngành vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu trình độ đại học.
Cử nhân kỹ thuật y học có nhiệm vụ hỗ trợ bác sỹ chuyên khoa PHCN trong chẩn đoán bệnh, xây dựng kế hoạch và thực hiện PHCN cho người bệnh.
4. Cử nhân ngôn ngữ (âm ngữ) trị liệu là người được đào tạo về chuyên ngành ngôn ngữ trị liệu trình độ đại học.
Cử nhân ngôn ngữ trị liệu có nhiệm vụ hỗ trợ bác sỹ chuyên khoa PHCN trong chẩn đoán bệnh, xây dựng kế hoạch và thực hiện ngôn ngữ trị liệu cho người bệnh.
5. Kỹ thuật viên vật lý trị liệu là người được đào tạo chuyên ngành vật lý trị liệu có trình độ trung cấp hoặc người được đào tạo chuyên ngành điều dưỡng có trình độ từ trung cấp trở lên và đã được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về vật lý trị liệu ít nhất 03 (ba) tháng tại các cơ sở đào tạo do Bộ Y tế quy định; được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Kỹ thuật viên vật lý trị liệu có nhiệm vụ thực hiện các kỹ thuật vật lý trị liệu và hoạt động trị liệu cho người bệnh.
6. Kỹ thuật viên hoạt động trị liệu là người được đào tạo chuyên ngành hoạt động trị liệu có trình độ trung cấp hoặc người được đào tạo chuyên ngành điều dưỡng có trình độ từ trung cấp trở lên và đã được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về hoạt động trị liệu ít nhất 03 (ba) tháng tại các cơ sở đào tạo do Bộ Y tế quy định; được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Kỹ thuật viên hoạt động trị liệu có nhiệm vụ luyện tập cho người bệnh các hoạt động tự chăm sóc bản thân trong đời sống và sinh hoạt hàng ngày, giúp người bệnh tái hòa nhập với môi trường sống ở gia đình và cộng đồng.
7. Kỹ thuật viên ngôn ngữ (âm ngữ) trị liệu là người được đào tạo chuyên ngành ngôn ngữ trị liệu có trình độ trung cấp hoặc người được đào tạo chuyên ngành điều dưỡng có trình độ từ trung cấp trở lên và đã được đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về ngôn ngữ trị liệu ít nhất 03 (ba) tháng tại các cơ sở đào tạo do Bộ Y tế quy định; được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Kỹ thuật viên ngôn ngữ trị liệu có nhiệm vụ luyện tập cho người bệnh có rối loạn chức năng ngôn ngữ và nhận thức giao tiếp.
8. Kỹ thuật viên dụng cụ chỉnh hình là người được đào tạo chuyên ngành dụng cụ chỉnh hình có trình độ trung cấp và được cấp chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh về PHCN theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Kỹ thuật viên dụng cụ chỉnh hình có nhiệm vụ chế tạo, sản xuất, sửa chữa dụng cụ trợ giúp, dụng cụ thay thế và hướng dẫn người bệnh, gia đình người bệnh và cộng đồng tự làm một số dụng cụ trợ giúp phù hợp.
9. Ngoài các chức danh chuyên môn quy định từ Khoản 1 đến Khoản 8 Điều này, việc chỉ định, tham gia thực hiện PHCN còn có các chức danh chuyên môn về chấn thương chỉnh hình, y học thể thao, bác sĩ đa khoa, bác sĩ chuyên khoa, điều dưỡng và các chức danh chuyên môn khác có kiến thức, kỹ năng về PHCN.
10. Người bệnh và gia đình người bệnh có nhiệm vụ phối hợp với nhóm PHCN trong quá trình khám bệnh, chữa bệnh và PHCN cho người bệnh. Người bệnh và gia đình của người bệnh là thành viên không thể thiếu của nhóm PHCN.
11. Ngoài các nhiệm vụ chính của các chức danh chuyên môn quy định từ Khoản 1 đến Khoản 9 Điều này, các chức danh chuyên môn PHCN thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật về khám bệnh, chữa bệnh.
Phục hồi chức năng là quá trình kết hợp nhiều chuyên môn khác nhau để giúp người bệnh lấy lại khả năng vận động, sinh hoạt và hòa nhập với cuộc sống. Để làm được điều này, cần có sự tham gia của đội ngũ chuyên môn đa dạng, mỗi người đảm nhận một vai trò riêng trong hành trình phục hồi của bệnh nhân.
Bác sĩ phục hồi chức năng là người trực tiếp khám, đánh giá và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp với tình trạng cụ thể của từng người bệnh. Trong trường hợp thiếu bác sĩ, y sĩ chuyên khoa đã qua đào tạo và có thời gian hành nghề cũng có thể đảm nhận một phần công việc theo quy định. Sau khi có chỉ định chuyên môn, các cử nhân và kỹ thuật viên sẽ là những người trực tiếp hỗ trợ bệnh nhân trong quá trình luyện tập và phục hồi.
Những người làm vật lý trị liệu và hoạt động trị liệu sẽ giúp bệnh nhân tập đi lại, phục hồi kỹ năng tự chăm sóc bản thân như mặc quần áo, ăn uống, sinh hoạt. Nếu người bệnh gặp khó khăn trong việc nói hoặc giao tiếp, chuyên viên ngôn ngữ trị liệu sẽ hỗ trợ khắc phục vấn đề này. Bên cạnh đó, kỹ thuật viên dụng cụ chỉnh hình đóng vai trò thiết kế và lắp đặt các thiết bị hỗ trợ như chân tay giả, nẹp hoặc ghế ngồi chuyên dụng.
Tình huống giả định:
Đội ngũ phục hồi chức năng trong một ca tai nạn giao thông nghiêm trọng
Anh Nguyễn Hữu Nam (32 tuổi, TP. Huế) bị chấn thương nặng sau tai nạn giao thông, bao gồm gãy xương đùi và tổn thương sọ não nhẹ dẫn đến mất khả năng nói tạm thời. Sau khi được cấp cứu tại Bệnh viện Trung ương Huế, anh được chuyển đến khoa Phục hồi chức năng để tiếp tục điều trị.
Tại đây, một đội ngũ phục hồi chức năng đa chuyên ngành đã phối hợp chăm sóc anh. Bác sĩ phục hồi chức năng xây dựng phác đồ điều trị, kỹ thuật viên vật lý trị liệu hỗ trợ tập đi, kỹ thuật viên hoạt động trị liệu giúp anh luyện tập sinh hoạt cá nhân, trong khi cử nhân ngôn ngữ trị liệu phục hồi khả năng nói. Kỹ thuật viên chỉnh hình thiết kế nẹp đùi hỗ trợ vận động. Nhờ sự phối hợp chặt chẽ của các chuyên viên, sau 4 tháng, anh Nam đã có thể tự đi lại bằng nạng, nói những câu đơn giản và tự chăm sóc bản thân.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Phục hồi chức năng là một phần quan trọng trong điều trị, giúp người bệnh cải thiện khả năng vận động, giao tiếp và tự chăm sóc. Đây là quá trình tổng hợp nhiều phương pháp từ y học đến xã hội, được thực hiện bởi đội ngũ chuyên môn gồm bác sĩ, y sĩ, kỹ thuật viên và cử nhân các ngành trị liệu. Mỗi người giữ một vai trò riêng, cùng phối hợp để người bệnh sớm trở lại cuộc sống bình thường.
