Khởi nghiệp sáng tạo đang trở thành một xu hướng phát triển mạnh mẽ trong nền kinh tế số, với nhiều chính sách khuyến khích từ phía Nhà nước. Một trong những chính sách đáng chú ý là việc ưu tiên cho cá nhân khởi nghiệp sáng tạo trong thủ tục đăng ký quyền sở hữu công nghiệp. Việc xác định rõ các đối tượng được xem là cá nhân khởi nghiệp sáng tạo theo quy định pháp luật là cơ sở cần thiết trước khi áp dụng chính sách hỗ trợ này.
1. Cá nhân khởi nghiệp sáng tạo là ai?
Khoản 1 Điều 3 Nghị định 97/2025/NĐ-CP quy định:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Cá nhân khởi nghiệp sáng tạo là người tham gia nghiên cứu, phát triển ý tưởng và kinh doanh sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới.
...
Khái niệm “cá nhân khởi nghiệp sáng tạo” được pháp luật đưa ra nhằm xác định rõ ai là người đủ điều kiện để hưởng các chính sách hỗ trợ trong lĩnh vực đổi mới sáng tạo. Đặc điểm của những cá nhân này là họ có thể chưa thành lập doanh nghiệp nhưng đã bắt tay vào nghiên cứu, thử nghiệm ý tưởng hoặc xây dựng mô hình kinh doanh có tính mới mẻ, sáng tạo.
Họ có thể là sinh viên, kỹ sư, nhà thiết kế hoặc bất kỳ ai đang đầu tư thời gian và công sức để phát triển một sản phẩm hoặc dịch vụ chưa từng xuất hiện trên thị trường hoặc có yếu tố cải tiến đáng kể. Việc xác định rõ khái niệm giúp cơ quan quản lý dễ dàng nhận diện đúng người cần hỗ trợ, tạo điều kiện để các ý tưởng độc đáo có cơ hội phát triển thành sản phẩm thương mại.
Nói cách khác, cá nhân khởi nghiệp sáng tạo là người đang trong giai đoạn đầu của quá trình xây dựng sản phẩm mới, và việc pháp luật công nhận vai trò của họ giúp họ có thêm cơ hội tiếp cận các ưu đãi, đặc biệt là trong việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ngay từ bước khởi đầu.
Tình huống giả định:
Một kỹ sư trẻ phát triển mô hình chợ nông sản số
Nguyễn Hoàng Phúc, một kỹ sư công nghệ thông tin sinh năm 1997 tại Đà Lạt, sau thời gian làm việc tại doanh nghiệp công nghệ, đã nghỉ việc và dành toàn bộ thời gian nghiên cứu mô hình chợ nông sản trực tuyến, nơi nông dân có thể đăng sản phẩm, livestream bán hàng, còn người mua được giao hàng tận nơi chỉ trong 4 giờ.
Dù chưa thành lập doanh nghiệp, nhưng Phúc đã hoàn thiện mô hình thử nghiệm, xây dựng bộ nhận diện thương hiệu và liên hệ với hơn 30 hợp tác xã để triển khai thí điểm. Phúc cũng bắt đầu nộp hồ sơ đăng ký quyền sở hữu trí tuệ cho logo, slogan và giao diện nền tảng số của mình.
Theo khoản 1 Điều 3 Nghị định 97/2025/NĐ-CP, Phúc được xác định là cá nhân khởi nghiệp sáng tạo vì anh đang tham gia phát triển ý tưởng mới, có yếu tố sáng tạo và hướng tới kinh doanh. Việc thừa nhận tư cách này giúp Phúc có thể tiếp cận các chương trình hỗ trợ của nhà nước, trong đó có cả việc được ưu tiên về thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp (sẽ phân tích kỹ ở phần tiếp theo).
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Có được ưu tiên đăng ký sở hữu công nghiệp không?
Khoản 2 Điều 11 Nghị định 97/2025/NĐ-CP quy định:
Điều 11. Đăng ký doanh nghiệp và xác lập quyền sở hữu công nghiệp
1. Cá nhân khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo hoạt động tại Trung tâm khi đăng ký thành lập doanh nghiệp được cấp đăng ký doanh nghiệp trong thời hạn 01 ngày làm việc, kể từ ngày cơ quan đăng ký kinh doanh nhận được hồ sơ đăng ký doanh nghiệp hợp lệ.
2. Cá nhân khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp sáng tạo hoạt động tại Trung tâm được ưu tiên thực hiện thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp trước thời hạn khi có yêu cầu.
Quyền sở hữu công nghiệp là một phần quan trọng trong quá trình phát triển sản phẩm, dịch vụ mới, đặc biệt đối với những cá nhân đang ấp ủ mô hình kinh doanh sáng tạo. Trong giai đoạn đầu khởi nghiệp, việc đảm bảo quyền đối với nhãn hiệu, sáng chế hay kiểu dáng công nghiệp có thể là yếu tố then chốt để bảo vệ ý tưởng, tránh bị sao chép hoặc chiếm dụng trái phép.
Pháp luật hiện hành không chỉ thừa nhận vị trí của cá nhân khởi nghiệp sáng tạo, mà còn dành cho họ một cơ chế ưu tiên đặc biệt, được xử lý sớm hồ sơ xác lập quyền sở hữu công nghiệp nếu có yêu cầu. Điều này đồng nghĩa với việc thời gian chờ đợi, thẩm định hồ sơ hoặc các thủ tục hành chính liên quan có thể được rút ngắn nhằm giúp cá nhân nhanh chóng được pháp luật bảo vệ ý tưởng.
Ưu tiên này rất quan trọng, nhất là trong môi trường cạnh tranh cao, khi mà một ý tưởng có thể bị đối thủ sao chép chỉ trong thời gian ngắn. Nếu không được bảo hộ kịp thời, người sáng lập dễ bị mất quyền đối với chính sản phẩm do mình tạo ra. Việc được ưu tiên trong quy trình xử lý đơn đăng ký là một cách nhà nước hỗ trợ tinh thần sáng tạo và giảm rủi ro cho những người đi đầu trong đổi mới.
Tình huống giả định:
Một sinh viên yêu cầu được ưu tiên bảo hộ ý tưởng công nghệ học đường
Nguyễn Mai Anh, sinh viên năm cuối ngành kỹ thuật phần mềm tại TP.HCM, đã phát triển một ứng dụng giúp học sinh cấp ba tự ôn luyện các dạng đề kiểm tra dựa trên dữ liệu học bạ. Ứng dụng có khả năng cá nhân hóa nội dung học và phân tích kết quả để điều chỉnh chương trình luyện tập. Dù chưa có công ty, Mai Anh đã đầu tư hơn một năm để hoàn thiện nền tảng.
Nhận thấy mô hình của mình có thể bị đối thủ sao chép khi đem ra trình diễn tại một cuộc thi đổi mới sáng tạo, Mai Anh quyết định đăng ký quyền sở hữu công nghiệp cho tên thương hiệu và giao diện phần mềm. Khi nộp hồ sơ, Mai Anh đính kèm thư xác nhận từ trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp trong trường đại học, xác nhận đây là cá nhân khởi nghiệp sáng tạo đang triển khai ý tưởng có yếu tố công nghệ mới.
Dựa vào quy định tại khoản 2 Điều 11 Nghị định 97/2025/NĐ-CP, Mai Anh được Cục Sở hữu trí tuệ ưu tiên xử lý hồ sơ trước thời hạn thông thường. Nhờ vậy, chỉ trong thời gian ngắn, ứng dụng của Mai Anh đã được cấp văn bằng bảo hộ, tạo thuận lợi lớn khi gọi vốn và phát triển dự án sau này.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận:
Cá nhân khởi nghiệp sáng tạo là người trực tiếp nghiên cứu và triển khai những ý tưởng, mô hình kinh doanh mới, có yếu tố sáng tạo và khả năng phát triển. Pháp luật đã ghi nhận vai trò đặc biệt của họ và dành cơ chế ưu tiên rõ ràng trong việc đăng ký quyền sở hữu công nghiệp. Khi có yêu cầu, cá nhân thuộc nhóm này sẽ được xem xét thực hiện thủ tục xác lập quyền trước thời hạn, góp phần bảo vệ ý tưởng và thúc đẩy quá trình hiện thực hóa sản phẩm.
