Người sử dụng lao động không được buộc người lao động làm việc để trả nợ. Người lao động là cá nhân vi phạm sẽ bị phạt từ 50 đến 75 triệu đồng, tổ chức bị phạt gấp đôi.
Trong thực tế, không ít doanh nghiệp đã cho người lao động vay tiền hoặc hỗ trợ tài chính, rồi sau đó buộc họ phải tiếp tục ký hợp đồng để làm việc nhằm trả nợ. Hành vi này tưởng chừng như hợp lý để bảo đảm quyền lợi của người sử dụng lao động, nhưng trên thực tế lại xâm phạm nghiêm trọng đến quyền tự do việc làm của người lao động. Người sử dụng lao động nếu vi phạm sẽ bị xử phạt hành chính bằng hình thức phạt tiền.
1. Người sử dụng lao động có được buộc người lao động thực hiện hợp đồng để trả nợ không?
Điều 17 Bộ luật Lao động 2019 quy định như sau:
Điều 17. Hành vi người sử dụng lao động không được làm khi giao kết, thực hiện hợp đồng lao động
…
3. Buộc người lao động thực hiện hợp đồng lao động để trả nợ cho người sử dụng lao động.
Điều 17 Bộ luật Lao động 2019 khẳng định rõ nguyên tắc là hợp đồng lao động phải dựa trên sự tự nguyện, bình đẳng và thỏa thuận. Người sử dụng lao động không được phép biến quan hệ vay nợ thành lý do để ép buộc người lao động tiếp tục làm việc. Bản chất của hợp đồng lao động là sự thỏa thuận về việc làm, tiền lương và quyền, nghĩa vụ của các bên, chứ không phải công cụ để khấu trừ hay ràng buộc nợ nần.
Hành vi này có dấu hiệu cưỡng ép lao động, bởi người lao động buộc phải gắn bó với doanh nghiệp không phải vì mong muốn làm việc, mà vì bị ràng buộc tài chính. Điều này đi ngược lại quyền tự do lựa chọn việc làm – một quyền cơ bản đã được Hiến pháp và Bộ luật Lao động bảo vệ.
Tình huống giả định
- Người lao động bị yêu cầu ký hợp đồng để trả nợ
Anh Lê Văn Toàn, trú tại Phường Bình Tiên, TP. Hồ Chí Minh, từng vay 20 triệu đồng từ công ty để chữa bệnh cho người thân. Khi sức khỏe đã ổn định, anh Toàn có cơ hội chuyển sang một doanh nghiệp khác với điều kiện tốt hơn. Tuy nhiên, công ty cũ yêu cầu anh phải ký thêm hợp đồng lao động 12 tháng để “trả nợ dần qua lương hàng tháng”. - Người lao động nắm rõ quy định pháp luật
Anh Toàn cho rằng việc vay nợ và quan hệ hợp đồng lao động là hai vấn đề hoàn toàn độc lập. Dựa vào khoản 3 Điều 17 Bộ luật Lao động 2019, anh biết rõ người sử dụng lao động không có quyền ép buộc lao động ký hợp đồng để trả nợ. Ngay tại buổi làm việc, anh từ chối ký hợp đồng mới và giải thích rõ cơ sở pháp lý cho quyết định của mình. -
Bảo vệ được quyền lợi chính đáng
Nhờ hiểu luật, anh Toàn giữ vững lập trường và không bị ràng buộc bởi hợp đồng trái pháp luật. Quan hệ vay nợ vẫn được giải quyết riêng theo quy định dân sự, còn quyền tự do lựa chọn việc làm của anh được đảm bảo. Đây là ví dụ cho thấy khi người lao động nắm rõ quy định pháp luật thì có thể tự bảo vệ quyền lợi của mình trước các yêu cầu trái luật từ phía doanh nghiệp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Hành vi buộc người lao động thực hiện hợp đồng để trả nợ bị xử phạt bao nhiêu?
Điều 11, Điều 6 Nghị định 12/2022/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 11. Vi phạm quy định về thực hiện hợp đồng lao động
...
4. Phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động có một trong các hành vi sau đây:
...
b) Buộc người lao động thực hiện hợp đồng lao động để trả nợ cho người sử dụng lao động.
...
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
...
Theo khoản 4 Điều 11 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, nếu người sử dụng lao động buộc người lao động phải tiếp tục thực hiện hợp đồng lao động nhằm trả nợ cho mình thì sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính với mức tiền phạt từ 50.000.000 đồng đến 75.000.000 đồng. Đây là mức phạt áp dụng đối với cá nhân vi phạm.
Tại Điều 6 của Nghị định, quy định rõ mức phạt đối với tổ chức sẽ bằng 02 lần mức phạt đối với cá nhân. Như vậy, nếu hành vi do doanh nghiệp hoặc công ty thực hiện thì khung phạt sẽ là 100.000.000 đồng đến 150.000.000 đồng.
Tình huống giả định
- Người lao động bị ép ký hợp đồng để trả nợ
Anh Nguyễn Văn Dũng, trú tại Phường Nhiêu Lộc, TP. Hồ Chí Minh, làm công nhân tại một công ty xây dựng. Do khó khăn tài chính, anh Dũng vay trước 15 triệu đồng từ công ty để trang trải sinh hoạt. Khi muốn chấm dứt hợp đồng để tìm việc mới, công ty không cho nghỉ mà yêu cầu anh phải ký thêm hợp đồng 12 tháng với lý do “trả nợ dần qua lương”. - Người lao động khiếu nại
Anh Dũng không đồng ý vì cho rằng việc trả nợ và hợp đồng lao động là hai quan hệ riêng biệt. Anh gửi đơn khiếu nại đến Thanh tra Sở Nội vụ TP. Hồ Chí Minh. Sự việc khiến nhiều công nhân khác trong công ty lo ngại và phản ánh tập thể đến cơ quan chức năng. -
Cơ quan chức năng xử phạt doanh nghiệp
Qua kiểm tra, Thanh tra Sở xác định hành vi của công ty vi phạm điểm b khoản 4 Điều 11 Nghị định 12/2022/NĐ-CP. Do là tổ chức vi phạm, công ty bị xử phạt 120 triệu đồng, gấp đôi mức phạt đối với cá nhân, đồng thời buộc chấm dứt hành vi trái luật. Công ty còn bị yêu cầu giải quyết khoản vay với anh Dũng theo đúng quy định của Bộ luật Dân sự, tách bạch khỏi quan hệ lao động.
Kết luận
Pháp luật Việt Nam khẳng định rõ người sử dụng lao động không được phép buộc người lao động làm việc để trả nợ. Đây là hành vi trái Bộ luật Lao động 2019, xâm phạm quyền tự do lựa chọn việc làm. Nếu vi phạm, cá nhân bị xử phạt từ 50 đến 75 triệu đồng, tổ chức bị phạt từ 100 đến 150 triệu đồng.
