Bài phát biểu là loại hình được bảo hộ quyền tác giả nếu do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình, không sao chép theo pháp luật hiện hành.
Bài phát biểu không chỉ là lời nói mà còn là kết tinh của tư duy, quan điểm và cảm xúc của người trình bày. Pháp luật Việt Nam công nhận đây là một loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả, nhằm bảo vệ công sức sáng tạo và ngăn chặn hành vi sao chép, sử dụng trái phép.
1. Bài phát biểu có được bảo hộ quyền tác giả không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 14. Các loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả
1. Tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học được bảo hộ bao gồm:
...
b) Bài giảng, bài phát biểu và bài nói khác;
...
3. Tác phẩm được bảo hộ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này phải do tác giả trực tiếp sáng tạo bằng lao động trí tuệ của mình mà không sao chép từ tác phẩm của người khác.
...
Bài phát biểu được xem là một hình thức thể hiện ý tưởng sáng tạo bằng ngôn từ, phản ánh dấu ấn cá nhân của người nói. Dù thể hiện bằng lời nói hay văn bản, nếu nội dung do người nói tự sáng tạo, không sao chép và được ghi lại, in ấn, quay phim hoặc thu âm thì được coi là đủ điều kiện để được pháp luật bảo hộ quyền tác giả. Pháp luật bảo hộ bài phát biểu nhằm bảo vệ công sức trí tuệ của người sáng tạo trước việc sao chép, chỉnh sửa hoặc trích dẫn sai lệch. Khi được bảo hộ, người phát biểu có quyền nhân thân và quyền tài sản đối với bài phát biểu của mình.
Tình huống giả định
- Tiến sĩ Nguyễn Hữu Thắng trình bày bài phát biểu
Tiến sĩ Nguyễn Hữu Thắng viết và trình bày bài phát biểu mang tên “Giá trị của giáo dục khai phóng trong thời đại số” tại hội nghị giáo dục quốc gia. Bài phát biểu này được tạo nên từ kiến thức và sự sáng tạo của bản thân ông Thắng. - Tạp chí điện tử đăng lại không xin phép
Một tạp chí điện tử đăng lại bài phát biểu của ông Thắng nhưng không xin phép và không ghi tên tác giả. - Ông Thắng khiếu nại hành vi của tạp chí điện tử
Ông Thắng gửi đơn khiếu nại đối với hành vi của tạp chí điện tử đến cơ quan chức năng. Cơ quan có thẩm quyền xác định bài phát biểu là tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả, và tạp chí điện tử đã vi phạm quyền nhân thân và quyền tài sản của tác giả.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Quyền tác giả đối với bài phát biểu được phát sinh khi nào?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 như sau:
Điều 6. Căn cứ phát sinh, xác lập quyền sở hữu trí tuệ
1. Quyền tác giả phát sinh kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và được thể hiện dưới một hình thức vật chất nhất định, không phân biệt nội dung, chất lượng, hình thức, phương tiện, ngôn ngữ, đã công bố hay chưa công bố, đã đăng ký hay chưa đăng ký.
...
Theo luật hiện hành, quyền tác giả được phát sinh tự động, không cần qua thủ tục đăng ký. Khi bài phát biểu đã được viết ra giấy, in ấn, ghi âm hoặc ghi hình thì tác giả mặc nhiên trở thành chủ sở hữu quyền tác giả đối với bài phát biểu đó. Việc đăng ký chỉ là chứng cứ xác nhận quyền tác giả, không phải điều kiện để quyền được hình thành.
Tình huống giả định
- Diễn giả Anh soạn thảo và ghi âm bài phát biểu
Diễn giả Phan Minh Anh đã soạn thảo và ghi âm bài phát biểu “Sức mạnh của tư duy tích cực” sau đó đăng lên trang facebook cá nhân. Bài phát biểu này được tác giả sử dụng chính kiến thức của mình để viết nên. - Một kênh Youtube đã tự ý đăng lại
Một kênh YouTube chuyên đăng tải những nội dung về học tập đã sao chép toàn bộ nội dung bài phát biểu của chị Anh để phát sóng lại mà không xin phép tác giả. - Chị Anh đã khởi kiện hành vi của kênh Youtube trên
Chị Anh đã khởi kiện yêu cầu kênh Youtube trên gỡ bỏ bài đăng có nội dung bài phát biểu của chị. Nhưng kênh Youtube khẳng định rằng chị không có quyền yêu cầu vì chị chưa đăng ký bảo hộ quyền tác giả tại cơ quan có thẩm quyền. - Chị Anh được xác định có quyền tác giả đối với bài phát biểu
Cơ quan có thẩm quyền xác định chị có quyền tác giả đối với bài phát biểu trên vì bài phát biểu đã được chị sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất (bản ghi âm) nên quyền tác giả đã được phát sinh hợp pháp mà không cần nộp đơn đăng ký bảo hộ.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Bài phát biểu được bảo hộ quyền tác giả khi là sản phẩm sáng tạo do tác giả trực tiếp thể hiện, không sao chép từ người khác. Ngoài ra quyền tác giả đối với bài phát biểu phát sinh tự động kể từ khi bài phát biểu đó được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất như văn bản, ghi âm, ghi hình.
