Khám chữa bệnh cho người bệnh là nghĩa vụ hàng đầu của bác sĩ và cơ sở y tế. Trường hợp bác sĩ từ chối hoặc chậm cấp cứu, chữa bệnh dù có đầy đủ điều kiện chuyên môn là hành vi có thể bị xử lý theo pháp luật. Tuy nhiên, pháp luật cũng cho phép bác sĩ được quyền từ chối cấp cứu trong một số tình huống đặc biệt được xác định cụ thể.
1. Bác sĩ từ chối khám chữa bệnh hoặc chậm cấp cứu cho bệnh nhân có vi phạm pháp luật không?
Căn cứ theo khoản 2 Điều 7 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023; điểm e, điểm g khoản 7 Điều 38 Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định cụ thể như sau
Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023
Điều 7. Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động khám bệnh, chữa bệnh
...
2. Từ chối hoặc cố ý chậm cấp cứu người bệnh, trừ trường hợp quy định tại Điều 40 của Luật này.
...
Điều 38. Vi phạm quy định về hành nghề và sử dụng chứng chỉ hành nghề của người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh
7. Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây.
...
e) Không kịp thời sơ cứu, cấp cứu, điều trị cho người bệnh;
g) Từ chối khám bệnh, chữa bệnh cho người bệnh, trừ trường hợp được quyền từ chối khám bệnh, chữa bệnh theo quy định của pháp luật.
...
Theo các quy định trên, “Từ chối hoặc cố ý chậm cấp cứu người bệnh” là hành vi bị nghiêm cấm. Cấp cứu là hành động bắt buộc khi người bệnh đang trong tình trạng nguy kịch. Nếu bác sĩ có khả năng chuyên môn và điều kiện kỹ thuật mà vẫn cố tình trì hoãn hoặc từ chối cấp cứu, đó là hành vi trái luật. Trong trường hợp chưa gây hậu quả nghiêm trọng, bác sĩ có thể bị xử phạt từ 30 đến 40 triệu đồng. Nếu hành vi này dẫn đến hậu quả như tử vong, thương tật nghiêm trọng, bác sĩ có thể bị xử lý hình sự về tội không cứu giúp người trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.
Tình huống giả định
Tại Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc – chi nhánh Hà Đông, bác sĩ trực cấp cứu Nguyễn Văn Thắng nhận ca bệnh của ông Phạm Trọng Dũng, 48 tuổi, được người thân đưa đến trong tình trạng đau ngực dữ dội, tím tái và khó thở. Khi tiếp cận khu vực cấp cứu, bác sĩ Thắng chỉ nhìn qua và cho rằng bệnh nhân chưa cần xử lý gấp, yêu cầu người nhà “ngồi chờ đến lượt”. Trong khi đó, máy móc, nhân lực và điều kiện tiếp nhận bệnh nhân tại thời điểm đó hoàn toàn đáp ứng được việc xử trí cấp cứu. Người nhà liên tục yêu cầu bác sĩ thăm khám gấp nhưng bị từ chối vì lý do “chưa gọi tên”.
Sau khoảng 15 phút, bệnh nhân Dũng ngã quỵ ngay tại hành lang, ngưng tim và tử vong trên đường được chuyển vào phòng cấp cứu. Gia đình bức xúc làm đơn tố cáo gửi Sở Y tế Hà Nội. Qua kiểm tra hồ sơ trực và hệ thống camera, Thanh tra Sở Y tế xác định bác sĩ Thắng có mặt tại thời điểm bệnh nhân nhập viện, nhưng không thực hiện bất kỳ bước tiếp nhận hay đánh giá nào. Việc từ chối cấp cứu trong khi có đủ điều kiện cơ bản về chuyên môn và thiết bị đã vi phạm nghĩa vụ nghề nghiệp. Căn cứ vào khoản 2 Điều 7 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023; điểm e, điểm g khoản 7 Điều 38 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, bác sĩ Thắng bị xử phạt hành chính mức cao nhất là 40 triệu đồng và bị đình chỉ hành nghề 3 tháng để phục vụ kiểm điểm nội bộ.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Khi nào bác sĩ được phép từ chối khám chữa bệnh?
Căn cứ vào Điều 40 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 quy định cụ thể như sau:
Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023
Điều 40. Quyền từ chối khám bệnh, chữa bệnh
Người hành nghề được từ chối khám bệnh, chữa bệnh trong các trường hợp sau đây:1. Tiên lượng tình trạng bệnh vượt quá khả năng hoặc không thuộc phạm vi hành nghề của mình nhưng phải giới thiệu người bệnh đến người hành nghề khác hoặc cơ sở khám bệnh, chữa bệnh khác phù hợp để khám bệnh, chữa bệnh và phải thực hiện việc sơ cứu, cấp cứu, theo dõi, chăm sóc, điều trị người bệnh cho đến khi người bệnh được người hành nghề khác tiếp nhận hoặc chuyển đi cơ sở khám bệnh, chữa bệnh khác;
2. Việc khám bệnh, chữa bệnh trái với quy định của pháp luật hoặc đạo đức nghề nghiệp;
3. Người bệnh, thân nhân của người bệnh có hành vi xâm phạm thân thể, sức khỏe, tính mạng của người hành nghề khi đang thực hiện nhiệm vụ, trừ trường hợp người đó mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác mà không nhận thức, làm chủ được hành vi;
4. Người bệnh yêu cầu phương pháp khám bệnh, chữa bệnh không phù hợp với quy định về chuyên môn kỹ thuật;
5. Người bệnh, người đại diện của người bệnh quy định tại điểm a khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều 15 của Luật này không chấp hành chỉ định về chẩn đoán, phương pháp chữa bệnh của người hành nghề sau khi đã được người hành nghề tư vấn, vận động thuyết phục mà việc không chấp hành này có nguy cơ gây hại đến sức khỏe, tính mạng của người bệnh.
Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023 cho phép bác sĩ từ chối hoặc trì hoãn việc cấp cứu trong một số tình huống đặc biệt. Ví dụ, khi người bệnh hoặc thân nhân đe dọa tính mạng, hành hung bác sĩ thì họ có quyền từ chối khám bệnh để đảm bảo an toàn. Hoặc nếu tình trạng bệnh vượt quá năng lực chuyên môn, bác sĩ được phép từ chối nhưng phải thực hiện sơ cứu ban đầu và hỗ trợ chuyển tuyến. Ngoài ra, nếu người bệnh yêu cầu phương pháp điều trị sai chuyên môn hoặc không tuân thủ chỉ định sau khi được giải thích rõ, bác sĩ cũng có thể từ chối tiếp tục điều trị.
Tình huống giả định
Ngày 14/5/2025, Bệnh viện Nhân dân Gia Định tiếp nhận một ca cấp cứu bệnh nhân nữ tên Nguyễn Thị Mộng Linh, 34 tuổi, được đưa vào phòng trực trong trạng thái kích động mạnh, khó kiểm soát. Cùng đi theo bệnh nhân có 4 người thân gồm chồng, anh trai và hai người bạn. Khi bác sĩ Trần Minh Hào đến thăm khám ban đầu, bệnh nhân la hét, chống cự và không hợp tác. Chồng bệnh nhân yêu cầu tiêm thuốc an thần ngay lập tức mà không cần khám. Bác sĩ từ chối và giải thích cần đánh giá y khoa trước. Ngay sau đó, anh trai bệnh nhân đã chửi bới, hăm dọa bác sĩ và tiến đến xô đẩy khiến bác sĩ Hào phải rút lui khỏi phòng cấp cứu, đồng thời yêu cầu nhân viên an ninh bệnh viện can thiệp.
Sau khi sự việc được báo cáo lên Ban giám đốc, bệnh viện đã lập biên bản sự việc, ghi nhận nội dung lời khai nhân viên y tế, camera giám sát và phối hợp với Công an phường tiến hành làm việc với người nhà bệnh nhân. Trường hợp này, bác sĩ Hào được xác định đã thực hiện đúng quy định tại Điều 40 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023. Theo đó, người hành nghề được từ chối điều trị nếu người bệnh hoặc người nhà có hành vi uy hiếp tính mạng, sức khỏe của bác sĩ. Để đảm bảo an toàn, bác sĩ có quyền không tiếp tục thực hiện chuyên môn nếu bị đe dọa và có thể chuyển giao bệnh nhân cho kíp trực thay thế hoặc chuyển viện nếu cần thiết. Sở Y tế TP.HCM sau đó ra thông báo khẳng định bác sĩ xử lý đúng quy định, không có dấu hiệu vi phạm hành chính hay đạo đức nghề nghiệp.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc cấp cứu bệnh nhân không chỉ là một nguyên tắc y đức cơ bản mà còn là nghĩa vụ pháp lý bắt buộc. Bác sĩ luôn phải dành sự ưu tiên hàng đầu và không được phép trì hoãn hoặc từ chối việc cấp cứu, khám chữa bệnh khi đủ điều kiện chuyên môn, trừ một số trường hợp ngoại lệ được luật cho phép.
