Hành vi nhận tiền hối lộ từ người bệnh là một trong những biểu hiện tiêu cực gây bức xúc trong ngành y tế và ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin của xã hội đối với đội ngũ bác sĩ. Dù dưới hình thức "phong bì cảm ơn" hay "bồi dưỡng", nếu việc nhận tiền xảy ra nhằm đổi lấy sự ưu tiên trong khám chữa bệnh thì đều vi phạm pháp luật. Theo quy định hiện hành, bác sĩ có thể bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu nhận hối lộ trong quá trình hành nghề.
1. Bác sĩ nhận hối lộ từ bệnh nhân sẽ bị xử phạt hành chính ra sao?
Khoản 6 và Khoản 8, 9 Điều 38 Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 38. Vi phạm quy định về hành nghề và sử dụng chứng chỉ hành nghề của người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh
...
6. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
...
b) Đưa, nhận, môi giới hối lộ trong khám bệnh, chữa bệnh.
...
8. Hình thức xử phạt bổ sung:
...
b) Tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề khám bệnh, chữa bệnh trong thời hạn từ 03 tháng đến 06 tháng đối với hành vi quy định tại khoản 6 Điều này.
...
9. Biện pháp khắc phục hậu quả:
...
b) Buộc nộp lại số lợi bất hợp pháp có được do thực hiện hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 6 và các điểm a, b, c, d, đ khoản 7 Điều này (nếu có);
...
Theo quy định trên, bác sĩ nhận tiền từ bệnh nhân dưới bất kỳ hình thức nào nhằm ưu tiên khám, chữa bệnh đều bị xử phạt hành chính nặng. Ngoài mức phạt tiền, bác sĩ còn bị tước quyền sử dụng chứng chỉ hành nghề trong một khoảng thời gian nhất định. Đồng thời, họ cũng buộc phải nộp lại toàn bộ khoản tiền hoặc lợi ích vật chất đã nhận.
Tình huống giả định
Bác sĩ Nguyễn Văn Hòa đang công tác tại Bệnh viện đa khoa Thành Đông, tỉnh Hải Dương. Trong ca trực cuối tuần, người nhà một bệnh nhân chấn thương sọ não đã đưa cho bác sĩ Hòa 7 triệu đồng để được ưu tiên mổ sớm, thay vì phải chờ lịch. Sau khi nhận tiền, bác sĩ đã điều chỉnh thứ tự mổ cho bệnh nhân này.
Vụ việc bị người nhà bệnh nhân khác ghi âm và phản ánh lên ban giám đốc bệnh viện. Sau khi xác minh rõ sự việc, Sở Y tế tỉnh Hải Dương đã quyết định xử phạt bác sĩ Hòa 25 triệu đồng, tước chứng chỉ hành nghề trong 4 tháng và buộc hoàn trả lại toàn bộ số tiền đã nhận.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Bác sĩ nhận hối lộ có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điều 354 Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định như sau:
Điều 354. Tội nhận hối lộ
1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn trực tiếp hoặc qua trung gian nhận hoặc sẽ nhận bất kỳ lợi ích nào sau đây cho chính bản thân người đó hoặc cho người hoặc tổ chức khác để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định tại Mục 1 Chương này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Lợi ích phi vật chất.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Có tổ chức;
b) Lạm dụng chức vụ, quyền hạn;
c) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 1.000.000.000 đến dưới 3.000.000.000 đồng;
đ) Phạm tội 02 lần trở lên;
e) Biết rõ của hối lộ là tài sản của Nhà nước;
g) Đòi hối lộ, sách nhiễu hoặc dùng thủ đoạn xảo quyệt.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm:
a) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;
b) Gây thiệt hại về tài sản từ 3.000.000.000 đồng đến dưới 5.000.000.000 đồng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình:
a) Của hối lộ là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;
b) Gây thiệt hại về tài sản 5.000.000.000 đồng trở lên.
5. Người phạm tội còn bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm, có thể bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
6. Người có chức vụ, quyền hạn trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài Nhà nước mà nhận hối lộ, thì bị xử lý theo quy định tại Điều này.
Theo quy định này, hành vi nhận hối lộ trong lĩnh vực y tế nếu có yếu tố vụ lợi, có chức vụ, quyền hạn và nhận tài sản vượt mức quy định thì sẽ bị xử lý hình sự. Mức hình phạt phụ thuộc vào giá trị tài sản đã nhận và mức độ tổ chức, lặp lại hoặc thủ đoạn vi phạm. Đặc biệt, nếu nhận số tiền lớn từ bệnh nhân để mổ ưu tiên, sắp xếp giường bệnh, hoặc đòi hỏi bệnh nhân phải chi tiền ngoài quy định, thì bác sĩ có thể đối mặt với án tù nhiều năm và bị cấm hành nghề lâu dài.
Tình huống giả định
Bác sĩ Lê Văn Tài là Phó Trưởng khoa Ngoại tổng hợp tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Bình Thuận, đồng thời là người trực tiếp phụ trách duyệt danh sách mổ ưu tiên trong khoa. Trong một đợt cao điểm bệnh nhân nội trú, gia đình bà Nguyễn Thị Kim Hạnh có người thân cần mổ cấp cứu nhưng không thuộc diện ưu tiên. Người nhà đã gặp riêng bác sĩ Tài và đề nghị “hỗ trợ riêng” 100 triệu đồng để được sắp lịch mổ sớm. Sau khi đồng ý, bác sĩ Tài nhận toàn bộ số tiền tại phòng làm việc và đưa tên bệnh nhân vào danh sách phẫu thuật trước kế hoạch.
Vài ngày sau, sự việc bị tố giác bởi một nhân viên hành chính bệnh viện khi phát hiện có dấu hiệu bất thường trong lịch mổ và thu nhập cá nhân của bác sĩ. Cơ quan điều tra vào cuộc, xác minh đầy đủ hành vi và tang chứng. Tổng số tiền bác sĩ Tài đã nhận từ nhiều bệnh nhân trong vòng 2 tháng lên đến hơn 200 triệu đồng.
Với vai trò là người có chức vụ và quyền hạn trong việc quyết định danh sách mổ, hành vi của bác sĩ Tài đã cấu thành tội nhận hối lộ theo Điều 354 Bộ luật Hình sự. Kết quả, Tòa án tuyên phạt bác sĩ Tài 12 năm tù và cấm đảm nhiệm chức vụ trong 5 năm sau khi thi hành án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Bác sĩ nhận tiền từ bệnh nhân để ưu tiên khám, chữa bệnh sẽ bị xử phạt hành chính từ 20 đến 30 triệu đồng, tước quyền hành nghề tạm thời và buộc nộp lại khoản tiền đã nhận. Trong trường hợp hành vi có yếu tố cấu thành tội phạm, bác sĩ còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức án từ 2 năm tù đến tù chung thân hoặc tử hình, tùy theo tính chất và mức độ vi phạm.
