Ảnh chụp là một trong những loại hình được pháp luật công nhận là tác phẩm sáng tạo và thuộc đối tượng bảo hộ quyền tác giả. Theo quy định pháp luật, tác phẩm nhiếp ảnh có thể được bảo hộ quyền tác giả nếu đáp ứng điều kiện về tính sáng tạo và hình thức thể hiện. Cùng với đó là quy định cụ thể về thời hạn bảo hộ để đảm bảo quyền lợi cho tác giả.
1. Ảnh do nhiếp ảnh gia chụp có được bảo hộ quyền tác giả không?
Điểm h khoản 1 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định cụ thể:
Điều 14. Các loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả
1. Tác phẩm văn học, nghệ thuật và khoa học được bảo hộ bao gồm:...
h) Tác phẩm nhiếp ảnh;
...
...
Theo quy định tại điểm h khoản 1 Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, tác phẩm nhiếp ảnh là một trong các loại hình được bảo hộ quyền tác giả. Điều này có nghĩa, ảnh do nhiếp ảnh gia chụp sẽ được bảo hộ nếu đáp ứng điều kiện là sản phẩm của hoạt động sáng tạo cá nhân và không sao chép từ người khác.
Quyền tác giả đối với tác phẩm nhiếp ảnh phát sinh từ thời điểm tác phẩm được tạo ra, không phụ thuộc vào việc có đăng ký hay không. Tuy nhiên, để bảo vệ quyền lợi trong trường hợp tranh chấp, nhiếp ảnh gia nên thực hiện thủ tục đăng ký quyền tác giả tại Cục Bản quyền tác giả. Người có quyền tác giả được bảo hộ quyền nhân thân và quyền tài sản.
Tình huống giả định
- Tháng 12/2023 – Chị Linh chuyển nhượng quyền sử dụng ảnh có điều kiện
Chị ký hợp đồng bán quyền sử dụng ảnh cho một nhà xuất bản Măng Non, với điều khoản ghi rõ phải thể hiện tên tác giả dưới mỗi ảnh. - Tháng 8/2025 – Chị Linh phát hiện ảnh bị dùng sai mục đích
Đơn vị triển lãm Thạch Châu in lại ảnh của chị trên poster quảng cáo mà không ghi tên tác giả và không xin phép. - Tháng 8/2025 – Chị Linh khiếu nại đến ban tổ chức triển lãm
Chị gửi văn bản yêu cầu cải chính và xử lý hành vi vi phạm quyền nhân thân theo Luật Sở hữu trí tuệ. - Tháng 9/2025 – Chị Linh được bảo vệ quyền tác giả
Đơn vị Thạch Châu vi phạm bị yêu cầu gỡ bỏ poster, gửi thư xin lỗi và cam kết không tái phạm hành vi sử dụng ảnh không ghi tên tác giả.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Thời hạn bảo hộ ảnh do nhiếp ảnh gia chụp được bao lâu?
Điểm a khoản 2 Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định cụ thể:
Điều 27. Thời hạn bảo hộ quyền tác giả
...
2. Quyền nhân thân quy định tại khoản 3 Điều 19 và quyền tài sản quy định tại Điều 20 của Luật này có thời hạn bảo hộ như sau:
a) Tác phẩm điện ảnh, nhiếp ảnh, sân khấu, mỹ thuật ứng dụng, tác phẩm khuyết danh có thời hạn bảo hộ là năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm được công bố lần đầu tiên. Trong thời hạn năm mươi năm, kể từ khi tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu được định hình, nếu tác phẩm chưa được công bố thì thời hạn được tính từ khi tác phẩm được định hình; đối với tác phẩm khuyết danh, khi các thông tin về tác giả được xuất hiện thì thời hạn bảo hộ được tính theo quy định tại điểm b khoản này;
...
Theo điểm a khoản 2 Điều 27 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, tác phẩm nhiếp ảnh được bảo hộ quyền tác giả trong thời hạn 50 năm tính từ khi được công bố lần đầu tiên. Trường hợp tác phẩm đã được định hình nhưng chưa công bố, thời hạn bảo hộ được tính từ thời điểm định hình tác phẩm.
Thời hạn này nhằm bảo đảm cho tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả được khai thác và bảo vệ quyền lợi hợp pháp trong một thời gian đủ dài, đồng thời khuyến khích hoạt động sáng tạo nghệ thuật. Sau khi hết thời hạn 50 năm, tác phẩm thuộc về công chúng, nhưng vẫn phải tôn trọng quyền nhân thân không thời hạn của tác giả như ghi tên tác giả, không xuyên tạc tác phẩm.
Tình huống giả định
- Năm 2000 – Anh Hưng công bố bộ ảnh chợ nổi Cái Răng
Bộ ảnh được đăng trên tạp chí du lịch, khẳng định quyền tác giả và bắt đầu thời hạn bảo hộ theo Luật Sở hữu trí tuệ. - Năm 2048 – Anh Hưng phát hiện ảnh bị sử dụng trái phép
Một công ty truyền thông Đình Lực dùng lại ảnh trong chiến dịch quảng bá mà không xin phép, không ghi tên tác giả. - Năm 2048 – Anh Hưng khiếu nại và yêu cầu gỡ bỏ
Anh gửi yêu cầu chính thức đến công ty truyền thông Đình Lực, viện dẫn quyền bảo hộ vẫn còn hiệu lực trong thời hạn 50 năm. - Năm 2048 – Anh Hưng được cơ quan chức năng bảo vệ quyền lợi
Công ty truyền thông Đình Lực bị buộc xin lỗi công khai, gỡ bỏ nội dung vi phạm và bồi thường theo quy định pháp luật hiện hành.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Bảo hộ quyền tác giả đối với ảnh chụp là cách ghi nhận và bảo vệ công sức sáng tạo của nhiếp ảnh gia trong lĩnh vực nghệ thuật. Theo quy định hiện hành, ảnh được bảo hộ trong 50 năm kể từ ngày công bố hoặc từ thời điểm định hình nếu chưa từng công bố. Sau thời hạn này, tác phẩm thuộc về cộng đồng nhưng quyền nhân thân của tác giả như được ghi tên hay không bị xuyên tạc vẫn luôn được pháp luật bảo vệ.
