Việc niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ là nghĩa vụ bắt buộc trong hoạt động kinh doanh nhằm minh bạch thông tin và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Người quyết định giá niêm yết chính là tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh, nhưng vẫn phải tuân thủ giới hạn của pháp luật trong một số trường hợp đặc biệt. Nếu bán cao hơn giá niêm yết, người bán có thể bị xử phạt hành chính, đặc biệt là với các mặt hàng thuộc danh mục bình ổn giá.
1. Ai là người có quyền quyết định giá niêm yết hàng hóa, dịch vụ?
Căn cứ khoản 1 Điều 29 của Luật Giá năm 2023 quy định:
Điều 29. Niêm yết giá
1. Niêm yết giá là hình thức công khai về giá. Giá niêm yết là giá mua, giá bán hàng hóa, dịch vụ đã bao gồm các loại thuế, phí và lệ phí (nếu có) của hàng hóa, dịch vụ đó do tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh quyết định bằng Đồng Việt Nam, trừ các trường hợp thực hiện theo quy định của pháp luật về ngoại hối. Giá niêm yết được gắn với số lượng hoặc khối lượng hàng hóa, dịch vụ phù hợp, các thông tin khác (nếu có) về đặc điểm kỹ thuật cơ bản, xuất xứ, phương thức mua, bán.
...
Việc niêm yết giá là quyền và nghĩa vụ của các doanh nghiệp, hộ kinh doanh và cá nhân khi đưa hàng hóa, dịch vụ ra thị trường. Họ được toàn quyền quyết định mức giá mình niêm yết, nhưng mức giá này phải thể hiện rõ ràng và đầy đủ, bao gồm cả các khoản thuế, phí liên quan và bằng Đồng Việt Nam.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt như hàng hóa, dịch vụ thuộc danh mục do Nhà nước định giá (ví dụ: điện, nước, xăng dầu...), mức giá niêm yết bắt buộc phải tuân thủ khung giá, giá tối đa hoặc giá tối thiểu đã được Nhà nước công bố. Điều này nhằm đảm bảo ổn định thị trường và không gây thiệt hại cho người tiêu dùng.
Ngoài ra, khi có sự thay đổi về chi phí sản xuất, vận chuyển hoặc các yếu tố khách quan khác dẫn đến giá cả biến động, tổ chức, cá nhân phải chủ động cập nhật lại giá niêm yết, đảm bảo đúng thực tế và không gây hiểu nhầm cho khách hàng.
Niêm yết giá cũng phải đảm bảo dễ quan sát, dễ đọc và không gây nhầm lẫn, được thể hiện qua hình thức in, dán hoặc ghi rõ trên bảng, bao bì, hoặc các phương tiện điện tử như website, ứng dụng thương mại điện tử…
Tình huống giả định:
Siêu thị tự quyết giá bán sản phẩm nhập khẩu
-
Quyết định niêm yết giá
Tháng 5/2025, siêu thị Gia Lộc Mart tại Quận Thanh Xuân, TP. Hà Nội nhập về một lô hàng mỹ phẩm từ Thái Lan. Toàn bộ sản phẩm đều không nằm trong danh mục bình ổn giá hay hàng hóa do Nhà nước quản lý giá. Ban giám đốc siêu thị quyết định niêm yết giá bán theo chiến lược kinh doanh, có chênh lệch so với các đối thủ cạnh tranh trên thị trường. -
Thanh tra kiểm tra giá niêm yết
Vào đầu tháng 6/2025, Đội Quản lý thị trường số 4 tiến hành kiểm tra việc niêm yết giá tại siêu thị. Qua kiểm tra, các sản phẩm đều được niêm yết giá rõ ràng, đúng bằng Đồng Việt Nam, kèm theo thông tin về thành phần và nguồn gốc sản phẩm. Đội thanh tra kết luận siêu thị có quyền tự quyết mức giá niêm yết và không vi phạm pháp luật trong trường hợp này. -
Khách hàng hiểu sai về quyền định giá
Dù một số khách hàng phàn nàn về việc giá tại Gia Lộc Mart cao hơn chỗ khác, cơ quan chức năng vẫn khẳng định siêu thị không sai, vì họ có toàn quyền quyết định giá niêm yết miễn là đảm bảo công khai, rõ ràng và không nằm trong các nhóm hàng do Nhà nước kiểm soát giá.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Bán cao hơn giá niêm yết có bị xử phạt không?
Căn cứ Điều 13 Nghị định 87/2024/NĐ-CP quy định:
Điều 13. Xử phạt hành vi vi phạm quy định về niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ
1. Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
a) Không niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ bằng một trong các hình thức theo quy định của pháp luật;
b) Niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ không rõ ràng gây nhầm lẫn cho khách hàng;
c) Niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ không đúng giá cụ thể do cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc tổ chức, cá nhân quyết định.
2. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi bán cao hơn giá niêm yết hàng hóa, dịch vụ do tổ chức, cá nhân định giá, kê khai giá không thuộc khoản 3 Điều này.
3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi bán cao hơn giá niêm yết đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc Danh mục bình ổn giá, hàng hóa, dịch vụ trong thời gian Nhà nước thực hiện bình ổn giá.
4. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc thực hiện niêm yết giá theo đúng quy định đối với hành vi vi phạm tại khoản 1 Điều này;
b) Buộc trả lại cho khách hàng số tiền đã thu cao hơn giá niêm yết đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều này.
Tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thông báo công khai nội dung biện pháp khắc phục hậu quả nêu trên lên phương tiện thông tin đại chúng trong thời hạn 30 ngày, trường hợp không xác định được khách hàng hoặc khách hàng từ chối nhận thì nộp toàn bộ số tiền chênh lệch do bán cao hơn mức giá niêm yết vào ngân sách nhà nước.
Trong cơ chế thị trường hiện nay, các tổ chức, cá nhân được tự quyết định giá bán hàng hóa, dịch vụ, tuy nhiên việc niêm yết giá là nghĩa vụ và giá bán thực tế không được cao hơn giá đã niêm yết.
Luật quy định rõ, nếu người bán cố ý thu tiền cao hơn giá đã niêm yết, họ sẽ bị xử phạt hành chính. Mức phạt có sự phân biệt:
-
Nếu mặt hàng đó không thuộc danh mục bình ổn giá và không nằm trong thời gian thực hiện bình ổn, thì mức phạt sẽ từ 5 – 10 triệu đồng.
-
Nếu mặt hàng đó thuộc danh mục bình ổn giá hoặc đang trong thời gian Nhà nước thực hiện bình ổn giá, thì mức phạt sẽ nặng hơn: 20 – 30 triệu đồng.
Ngoài việc nộp phạt, người bán còn phải trả lại phần tiền chênh lệch cho người mua. Nếu không thể xác định được khách hàng hoặc khách hàng từ chối nhận lại tiền, thì số tiền chênh lệch này phải nộp vào ngân sách Nhà nước. Đồng thời, nội dung khắc phục hậu quả phải được công khai trên phương tiện thông tin đại chúng trong vòng 30 ngày.
Tình huống giả định:
Quán ăn bị xử phạt vì bán cao hơn giá niêm yết trong dịp lễ
-
Niêm yết giá hợp lệ trước dịp lễ
Ngày 28/4/2025, quán ăn Tâm Quê tại Phường Cửa Nam, TP. Vinh, tỉnh Nghệ An đã niêm yết bảng giá công khai trước cửa quán, trong đó phần cơm gà có giá 60.000 đồng/phần. Đây là mức giá thường ngày của quán, không thay đổi trước dịp lễ. -
Tăng giá trái phép trong ngày lễ
Ngày 30/4, lượng khách du lịch đến Vinh tăng mạnh. Lợi dụng dịp lễ, nhân viên quán đã tính tiền khách mỗi phần cơm gà với giá 90.000 đồng - cao hơn 30.000 đồng so với giá niêm yết. Một số khách phản ánh tới lực lượng quản lý thị trường địa phương. -
Xử lý vi phạm và buộc hoàn trả chênh lệch
Ngày 2/5/2025, Đội Quản lý thị trường số 2 của tỉnh Nghệ An tiến hành kiểm tra và lập biên bản vi phạm hành chính. Quán bị xử phạt 10 triệu đồng vì hành vi bán cao hơn giá niêm yết đối với hàng hóa không thuộc danh mục bình ổn giá. Ngoài ra, quán còn phải trả lại số tiền chênh lệch cho các khách hàng đã mua trong ngày 30/4 và công khai nội dung khắc phục hậu quả lên các phương tiện thông tin đại chúng trong thời hạn 30 ngày.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc niêm yết giá hàng hóa, dịch vụ không chỉ là nghĩa vụ mà còn giúp người tiêu dùng nhận biết và so sánh giá một cách minh bạch. Tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh có quyền quyết định giá niêm yết, miễn là không rơi vào các trường hợp hàng hóa, dịch vụ bị Nhà nước kiểm soát giá. Bất kỳ hành vi bán hàng hóa cao hơn giá niêm yết đều có thể bị xử phạt hành chính, với mức phạt từ 5 đến 30 triệu đồng tùy tính chất hàng hóa.
