Việc giám hộ chấm dứt khi người được giám hộ đủ năng lực hành vi dân sự, chết, có cha mẹ đủ điều kiện hoặc được nhận nuôi; kèm theo hậu quả pháp lý rõ ràng.
Giám hộ là một chế định pháp lý quan trọng nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của những người chưa đủ năng lực hành vi dân sự. Pháp luật quy định rõ các trường hợp chấm dứt việc giám hộ để xác định thời điểm người giám hộ không còn tiếp tục thực hiện trách nhiệm này. Đồng thời, hậu quả pháp lý của việc chấm dứt giám hộ cũng được quy định cụ thể nhằm bảo đảm sự minh bạch trong việc bàn giao tài sản và quyền, nghĩa vụ liên quan.
1. Việc giám hộ được chấm dứt trong trường hợp nào?
Điều 62 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 62. Chấm dứt việc giám hộ
1. Việc giám hộ chấm dứt trong trường hợp sau đây:
a) Người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ;
b) Người được giám hộ chết;
c) Cha, mẹ của người được giám hộ là người chưa thành niên đã có đủ điều kiện để thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình;
d) Người được giám hộ được nhận làm con nuôi.
2. Thủ tục chấm dứt việc giám hộ thực hiện theo quy định của pháp luật về hộ tịch.
Các trường hợp chấm dứt giám hộ được quy định nhằm xác định rõ thời điểm trách nhiệm của người giám hộ không còn tiếp tục. Khi người được giám hộ có đủ năng lực hành vi, trách nhiệm pháp lý được trao trả lại cho họ. Trường hợp người được giám hộ chết hoặc được nhận làm con nuôi, việc giám hộ cũng không còn ý nghĩa. Đối với người chưa thành niên, khi cha mẹ đủ điều kiện nuôi dưỡng và giáo dục, việc giám hộ chấm dứt để khôi phục vai trò tự nhiên của cha mẹ trong gia đình.
Tình huống giả định
Chấm dứt giám hộ cho trẻ chưa thành niên tại Nghệ An
- Hoàn cảnh phát sinh
Tháng 5/2023, em Nguyễn Thị Hoa (12 tuổi, mồ côi cha, mẹ mất tích) được cậu ruột là ông Nguyễn Văn Phúc đứng ra làm người giám hộ theo quyết định của UBND xã.
- Điều kiện thay đổi
Đến tháng 8/2025, mẹ ruột của em Hoa trở về địa phương, chứng minh được khả năng tài chính ổn định, có nơi cư trú hợp pháp và mong muốn trực tiếp nuôi dưỡng con.
- Thủ tục giải quyết
UBND xã lập hồ sơ, xác nhận mẹ em Hoa đủ điều kiện thực hiện quyền và nghĩa vụ với con theo quy định của Bộ luật Dân sự.
- Kết quả xử lý
Ngày 15/9/2025, việc giám hộ của ông Nguyễn Văn Phúc chấm dứt, quyền nuôi dưỡng và giám sát được trao trả cho mẹ ruột em Hoa.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Hậu quả pháp lý của việc chấm dứt việc giám hộ được quy định thế nào?
Điều 63 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 63. Hậu quả chấm dứt việc giám hộ
1. Trường hợp người được giám hộ đã có năng lực hành vi dân sự đầy đủ thì trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày chấm dứt việc giám hộ, người giám hộ thanh toán tài sản với người được giám hộ, chuyển giao quyền, nghĩa vụ phát sinh từ giao dịch dân sự vì lợi ích của người được giám hộ cho người được giám hộ.
2. Trường hợp người được giám hộ chết thì trong thời hạn 03 tháng, kể từ ngày chấm dứt việc giám hộ, người giám hộ thanh toán tài sản với người thừa kế hoặc giao tài sản cho người quản lý di sản của người được giám hộ, chuyển giao quyền, nghĩa vụ phát sinh từ giao dịch dân sự vì lợi ích của người được giám hộ cho người thừa kế của người được giám hộ; nếu hết thời hạn đó mà chưa xác định được người thừa kế thì người giám hộ tiếp tục quản lý tài sản của người được giám hộ cho đến khi tài sản được giải quyết theo quy định của pháp luật về thừa kế và thông báo cho Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người được giám hộ.
3. Trường hợp chấm dứt việc giám hộ quy định tại điểm c và điểm d khoản 1 Điều 62 của Bộ luật này thì trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày chấm dứt việc giám hộ, người giám hộ thanh toán tài sản và chuyển giao quyền, nghĩa vụ phát sinh từ giao dịch dân sự vì lợi ích của người được giám hộ cho cha, mẹ của người được giám hộ.
4. Việc thanh toán tài sản và chuyển giao quyền, nghĩa vụ quy định tại Điều này được lập thành văn bản với sự giám sát của người giám sát việc giám hộ.
Hậu quả pháp lý của việc chấm dứt giám hộ được quy định nhằm bảo đảm quyền lợi hợp pháp của người được giám hộ và các chủ thể liên quan. Nếu người được giám hộ đã có năng lực hành vi đầy đủ, tài sản và quyền lợi sẽ được chuyển giao trực tiếp cho họ. Trường hợp người được giám hộ chết, việc bàn giao phải thực hiện cho người thừa kế hoặc người quản lý di sản. Khi cha mẹ đủ điều kiện hoặc có quyết định nhận con nuôi, quyền và nghĩa vụ được chuyển lại cho cha mẹ hoặc cha mẹ nuôi.
Tổng thể, các trường hợp chấm dứt việc giám hộ được thiết kế nhằm bảo đảm sự linh hoạt, vừa bảo vệ quyền lợi của người được giám hộ, vừa tránh kéo dài sự phụ thuộc không cần thiết, đồng thời khẳng định nguyên tắc nhân văn và hợp lý trong quan hệ pháp luật dân sự. Việc lập thành văn bản có giám sát giúp quá trình minh bạch, hạn chế tranh chấp và đảm bảo tính công bằng.
Tình huống giả định
Thanh toán tài sản khi chấm dứt giám hộ tại Đà Nẵng
- Hoàn cảnh phát sinh
Năm 2022, bà Lê Thị Mai được chỉ định làm người giám hộ cho cháu Nguyễn Văn Nam (14 tuổi) sau khi cha mẹ cháu qua đời. Bà Mai quản lý một khoản tiết kiệm 200 triệu đồng do gia đình để lại cho Nam.
- Điều kiện thay đổi
Đến tháng 9/2025, Nam tròn 18 tuổi, có đủ năng lực hành vi dân sự theo quy định của Bộ luật Dân sự.
- Thủ tục giải quyết
Trong thời hạn 15 ngày, bà Mai cùng người giám sát giám hộ tiến hành lập biên bản bàn giao tài sản, bao gồm khoản tiết kiệm và quyền lợi phát sinh từ giao dịch vì lợi ích của Nam.
- Kết quả xử lý
Ngày 20/9/2025, toàn bộ tài sản được chuyển giao trực tiếp cho Nam, việc chấm dứt giám hộ hoàn tất theo đúng quy định pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Chấm dứt việc giám hộ là một nội dung quan trọng của chế định giám hộ, nhằm xác định thời điểm người giám hộ không còn tiếp tục gánh trách nhiệm thay thế. Pháp luật đã quy định các trường hợp chấm dứt giám hộ, phản ánh sự thay đổi khách quan trong năng lực hành vi, hoàn cảnh gia đình hoặc quan hệ nuôi dưỡng. Hậu quả pháp lý cũng được quy định cụ thể, bảo đảm tài sản, quyền và nghĩa vụ được chuyển giao minh bạch, tránh tranh chấp và bảo vệ quyền lợi của người được giám hộ hoặc các chủ thể liên quan.
