Trong công tác phòng, chống tội phạm về ma túy, việc xác định nguồn gốc sản xuất và thành phần của chất ma túy đóng vai trò quan trọng. Đây là cơ sở để truy vết đường đi, phương pháp điều chế và các đối tượng liên quan đến hoạt động phạm tội. Để phục vụ cho quá trình truy nguyên này, các mẫu chất ma túy phải được quản lý và sử dụng đúng quy trình nhằm đảm bảo độ chính xác và bảo mật trong phân tích, giám định.
1. Truy nguyên nguồn gốc ma túy là gì?
Khoản 4 Điều 4 Nghị định 105/2021/NĐ-CP quy định:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
Trong Nghị định này, những từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
4. Truy nguyên nguồn gốc ma túy là việc áp dụng các phương pháp sinh hóa, hóa lý, vật lý để xác định trạng thái, bản chất nguyên liệu, chữ viết, hình ảnh, lô gô trên bao bì, thùng chứa, nhãn hàng nhằm xác định nguồn gốc nơi sản xuất, nguyên liệu, phương pháp, cách thức điều chế, sản xuất các chất ma túy phục vụ công tác phòng, chống tội phạm về ma túy.
Truy nguyên nguồn gốc ma túy là một kỹ thuật chuyên sâu được áp dụng trong công tác điều tra, nhằm xác định xem chất ma túy thu giữ có nguồn gốc từ đâu, được tạo ra bằng nguyên liệu gì và bằng phương pháp nào. Hoạt động này sử dụng các kỹ thuật phân tích trong phòng thí nghiệm như kiểm tra thành phần hóa học, cấu trúc tinh thể, dấu vết bao bì, chữ viết, hình ảnh hoặc logo trên nhãn, thùng chứa… để tìm ra mối liên hệ giữa tang vật và các cơ sở sản xuất hoặc đường dây vận chuyển.
Thông qua việc phân tích đó, cơ quan chức năng có thể nhận diện được các dấu hiệu đặc trưng như chất được điều chế từ chất nào, phương pháp tổng hợp thuộc nhóm nào, hay bao bì có in thông tin gì liên quan đến nơi xuất xứ. Kết quả này là cơ sở quan trọng để phục vụ công tác điều tra, truy vết và mở rộng vụ án, đồng thời hỗ trợ việc phối hợp quốc tế nếu vụ việc có yếu tố nước ngoài.
Quá trình này đặc biệt hữu ích trong các vụ án có số lượng lớn tang vật, các loại ma túy tổng hợp được sản xuất tinh vi hoặc ngụy trang dưới nhiều hình thức khác nhau. Việc xác định đúng nguồn gốc có thể giúp phát hiện các cơ sở sản xuất hoặc đối tượng cầm đầu đứng sau các đường dây.
Tình huống giả định:
Phân tích bao bì giúp truy ra nơi sản xuất ma túy đá
Tháng 3/2024, Công an TP. Hải Phòng bắt giữ một lô hàng nghi chứa ma túy đá được ngụy trang trong các hộp thực phẩm chức năng. Sau khi giám định, Viện Khoa học hình sự Bộ Công an xác định đây là chất methamphetamine có độ tinh khiết cao. Trên bao bì, lực lượng chức năng phát hiện các ký hiệu in chìm đặc trưng và logo in lệch - dấu hiệu giống với các lô ma túy từng được phát hiện ở Quảng Trị trước đó.
Bằng phương pháp truy nguyên, các chuyên gia tiến hành phân tích thành phần hóa học, bao bì, phương pháp điều chế và phát hiện chất mang dấu vết của một tiền chất hiếm chỉ có tại một cơ sở sản xuất nhỏ ở biên giới phía Bắc. Từ kết quả giám định và các dấu hiệu trùng khớp, lực lượng chức năng xác định đây là sản phẩm từ một đường dây ma túy xuyên tỉnh, từ đó mở rộng điều tra và triệt phá được điểm sản xuất.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Mẫu chất ma túy dùng để truy nguyên nguồn gốc phải thực hiện ra sao?
Điểm a khoản 2 Điều 30 Nghị định 105/2021/NĐ-CP quy định:
Điều 30. Lập dự trù, hồ sơ, chế độ báo cáo và kinh phí thực hiện việc nhập khẩu, lấy mẫu chất ma túy vì mục đích quốc phòng, an ninh
...
2. Đơn vị sử dụng mẫu chất ma túy phải mở sổ theo dõi việc sử dụng. Viện Khoa học hình sự mở sổ theo dõi nhập, xuất kho, giao nhận và sử dụng tại đơn vị và thực hiện chế độ báo cáo, thống kê theo quy định của Bộ Công an. Các tài liệu liên quan phải được lưu giữ, quản lý theo quy định.
a) Đối với mẫu chất ma túy phục vụ truy nguyên nguồn gốc phải thực hiện theo đúng quy định về giám định truy nguyên nguồn gốc. Lập biên bản hoặc sổ ghi đầy đủ quá trình sử dụng mẫu có chữ ký xác nhận của người tham gia phân tích mẫu và lãnh đạo quản lý trực tiếp;
b) Các phòng thí nghiệm giám định sử dụng mẫu chuẩn phục vụ giám định phải mở sổ theo dõi quá trình sử dụng mẫu có chữ ký xác nhận của người tham gia phân tích mẫu và lãnh đạo quản lý trực tiếp;
c) Các đơn vị sử dụng mẫu phục vụ huấn luyện nghiệp vụ, đào tạo, huấn luyện động vật nghiệp vụ phải lập biên bản ghi lại tình trạng và các quá trình sử dụng mẫu có chữ ký xác nhận của người trực tiếp sử dụng mẫu và lãnh đạo quản lý trực tiếp.
...
Khi sử dụng mẫu chất ma túy để phục vụ giám định nhằm truy ra nguồn gốc sản xuất, cơ quan chuyên môn phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình lưu giữ, phân tích và ghi nhận thông tin. Mỗi mẫu chất ma túy đều phải được sử dụng đúng mục đích chuyên môn và có theo dõi chi tiết bằng sổ sách hoặc biên bản chính thức.
Trong đó, mọi thao tác liên quan đến mẫu - từ lúc tiếp nhận, sử dụng đến hoàn tất phân tích - đều phải được ghi lại cụ thể, có chữ ký xác nhận của cả người thực hiện và người quản lý trực tiếp. Điều này không chỉ giúp đảm bảo tính khách quan, minh bạch trong kết quả phân tích mà còn phòng ngừa rủi ro thất thoát, sai lệch hoặc sử dụng sai mục đích.
Ngoài ra, các đơn vị chuyên trách như Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an cũng có trách nhiệm mở sổ theo dõi nhập - xuất - sử dụng mẫu, đảm bảo tài liệu liên quan được lưu giữ và báo cáo đúng quy định. Đây là khâu quan trọng trong việc kiểm soát mẫu chất ma túy, tránh việc lợi dụng để trục lợi hoặc làm sai lệch quá trình điều tra.
Tình huống giả định:
Thiếu sổ theo dõi mẫu khiến kết quả giám định bị nghi ngờ
Trong một vụ án ma túy tại tỉnh Tây Ninh, cơ quan điều tra đề nghị giám định truy nguyên nguồn gốc đối với một mẫu heroin nghi được sản xuất từ nước ngoài. Tuy nhiên, sau khi nhận kết quả, đại diện viện kiểm sát phát hiện mẫu giám định không có đầy đủ sổ theo dõi quá trình sử dụng mẫu, thiếu chữ ký xác nhận của cán bộ phân tích và lãnh đạo quản lý.
Do vi phạm quy trình, hồ sơ giám định buộc phải thực hiện lại từ đầu để bảo đảm tính pháp lý. Sự cố này khiến tiến độ điều tra bị kéo dài gần một tháng và ảnh hưởng đến việc kịp thời xử lý các đối tượng liên quan. Sau vụ việc, đơn vị giám định bị kiểm tra nội bộ và phải rà soát lại toàn bộ quy trình sử dụng mẫu chất trong đơn vị.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận:
Truy nguyên nguồn gốc ma túy là một bước quan trọng trong quá trình điều tra, giúp xác định nơi sản xuất, nguyên liệu và phương pháp điều chế chất ma túy. Để phục vụ cho hoạt động này, các mẫu chất phải được quản lý nghiêm ngặt, ghi nhận đầy đủ quá trình sử dụng và có xác nhận của người thực hiện và lãnh đạo trực tiếp. Việc tuân thủ đúng quy định không chỉ bảo đảm kết quả giám định chính xác mà còn góp phần tăng hiệu quả trong công tác phòng, chống tội phạm về ma túy.
