Trong các vụ việc dân sự hoặc hình sự hiện nay, chứng cứ không chỉ bao gồm văn bản giấy tờ mà còn mở rộng sang dữ liệu điện tử. Những tin nhắn qua Zalo, Messenger có thể đóng vai trò quan trọng nếu được xác lập hợp pháp. Pháp luật Việt Nam đã có quy định rõ ràng về giá trị chứng cứ của các thông điệp điện tử trong quá trình tố tụng.
1. Tin nhắn trên Zalo, Messenger có được pháp luật công nhận là chứng cứ không?
Căn cứ vào Khoản 1 Điều 94 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 94. Nguồn chứng cứ
Chứng cứ được thu thập từ các nguồn sau đây:
- Tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được, dữ liệu điện tử;
...
Tin nhắn trên Zalo, Messenger được xem là dạng thông điệp dữ liệu điện tử. Theo quy định tại Điều 94 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015 và Điều 11 Luật Giao dịch điện tử 2023, những dữ liệu như tin nhắn nếu có thật, liên quan trực tiếp đến nội dung tranh chấp và được thu thập đúng trình tự sẽ được Tòa án chấp nhận là chứng cứ. Tuy nhiên, để đảm bảo giá trị pháp lý, tin nhắn cần được thể hiện đầy đủ nội dung, không bị chỉnh sửa, có thể truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Cách tốt nhất là lập vi bằng thông qua Thừa phát lại, hoặc yêu cầu giám định dữ liệu nếu có nghi ngờ. Tòa án sẽ đánh giá giá trị chứng minh của tin nhắn dựa vào mức độ liên quan, tính khách quan và tính toàn vẹn của nội dung được cung cấp
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Minh Tuấn có thỏa thuận mua 5.000 viên gạch thông qua tin nhắn Zalo với chủ cửa hàng vật liệu là ông Trần Văn Quang. Trong đoạn trò chuyện, hai bên thống nhất giá, thời gian giao hàng và hình thức thanh toán. Tuy nhiên, sau khi giao hàng, ông Quang từ chối nhận tiền và phủ nhận việc bán hàng vì hợp đồng không ký kết trên giấy. Anh Tuấn đã lập vi bằng tại Văn phòng Thừa phát lại ghi nhận toàn bộ nội dung tin nhắn, bao gồm đoạn chat, ngày giờ, số điện thoại liên hệ và nội dung thanh toán. Khi khởi kiện tại Tòa án, anh nộp vi bằng cùng với các hóa đơn vận chuyển. Tòa án sau khi thẩm định vi bằng và căn cứ vào nội dung cụ thể đã công nhận các tin nhắn là chứng cứ hợp pháp và chấp nhận yêu cầu của anh Tuấn.
Ông Quang kháng cáo cho rằng tin nhắn có thể bị làm giả, nhưng do vi bằng được lập trước đó, đúng quy trình và thể hiện nội dung giao dịch trùng khớp với lời khai các bên, nên Tòa phúc thẩm tiếp tục giữ nguyên bản án sơ thẩm. Qua đó cho thấy, tin nhắn Zalo được lập vi bằng đúng cách hoàn toàn có thể được công nhận là chứng cứ trong vụ việc dân sự.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Tin nhắn cần đáp ứng điều kiện gì để được dùng làm chứng cứ?
Căn cứ vào Điều 11 Luật Giao dịch điện tử 2023 quy định cụ thể như sau:
Điều 11. Thông điệp dữ liệu có giá trị dùng làm chứng cứ
1. Thông điệp dữ liệu được dùng làm chứng cứ theo quy định của Luật này và pháp luật về tố tụng.2. Giá trị dùng làm chứng cứ của thông điệp dữ liệu được xác định căn cứ vào độ tin cậy của cách thức khởi tạo, gửi, nhận hoặc lưu trữ thông điệp dữ liệu; cách thức bảo đảm và duy trì tính toàn vẹn của thông điệp dữ liệu; cách thức xác định người khởi tạo, gửi, nhận thông điệp dữ liệu và các yếu tố phù hợp khác.
Không phải mọi tin nhắn đều có thể sử dụng làm chứng cứ. Điều kiện đầu tiên là nội dung phải có liên quan trực tiếp đến vụ việc. Tiếp theo, tin nhắn cần được thu thập đúng trình tự pháp luật, có thể thông qua việc in chụp rõ ràng và lập vi bằng tại Thừa phát lại để xác lập giá trị pháp lý. Trong một số trường hợp, có thể yêu cầu cơ quan chức năng hoặc các đơn vị kỹ thuật giám định thông tin để đảm bảo tin nhắn không bị chỉnh sửa. Tòa án sẽ đánh giá toàn diện các yếu tố này để quyết định có chấp nhận tin nhắn làm chứng cứ hay không. Việc đảm bảo tính toàn vẹn, xác thực và khách quan của dữ liệu điện tử là yếu tố then chốt để tin nhắn được sử dụng hợp pháp trong tố tụng.
Tình huống giả định
Chị Phạm Thị Lan tố cáo người bạn trai cũ đã chiếm đoạt tiền thông qua hình thức lừa đảo chuyển khoản. Chị đã chuyển tổng cộng 200 triệu đồng sau các lời hứa “vay ngắn hạn rồi trả” qua tin nhắn Facebook Messenger. Sau khi bị cắt liên lạc, chị Lan in lại toàn bộ tin nhắn và đến Thừa phát lại lập vi bằng xác nhận đoạn hội thoại, kèm theo sao kê tài khoản ngân hàng. Khi nộp hồ sơ tố giác tại công an, chị cung cấp bản vi bằng và chứng cứ liên quan.
Cơ quan điều tra tiến hành giám định nội dung tin nhắn, xác minh chủ tài khoản nhận tiền, và kết luận đây là hành vi lừa đảo có dấu hiệu hình sự. Từ vi bằng lập đúng quy trình, Tòa án xác định nội dung là chứng cứ đủ điều kiện để truy tố bị cáo về hành vi chiếm đoạt tài sản. Trường hợp này cho thấy nếu tin nhắn được thu thập đầy đủ, rõ ràng và có xác nhận, sẽ có giá trị pháp lý trong quá trình xử lý vụ việc.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Pháp luật Việt Nam hiện hành công nhận tin nhắn điện tử là chứng cứ nếu nội dung đó liên quan đến vụ việc và được thu thập đúng trình tự hợp pháp. Để đảm bảo giá trị sử dụng, các bên nên sử dụng vi bằng hoặc các hình thức xác thực rõ ràng, tránh chỉnh sửa nội dung gốc.
