Tha tù trước thời hạn có điều kiện là một biện pháp nhân đạo được áp dụng đối với người đang chấp hành án phạt tù có quá trình cải tạo tốt, đủ điều kiện theo luật định. Khi Tòa án ban hành quyết định tha tù, việc tổ chức thi hành sẽ được triển khai theo một quy trình nghiêm ngặt và có sự phối hợp giữa nhiều cơ quan, đơn vị. Khái niệm về việc thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện được quy định rõ trong Luật Thi hành án hình sự. Đồng thời, quá trình thực hiện cũng được quy định cụ thể nhằm bảo đảm giám sát chặt chẽ người được tha trong thời gian thử thách.
1. Thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện là gì?
Khoản 7 Điều 3 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
7. Thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện là việc cơ quan, người có thẩm quyền theo quy định của Luật này quản lý người được tha tù trước thời hạn có điều kiện trong thời gian thử thách.
...
Khác với việc miễn chấp hành phần còn lại của hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện không có nghĩa là người được tha đã hoàn toàn hết trách nhiệm pháp lý. Người đó chỉ được tạm thời chấp hành án ngoài trại giam, nhưng vẫn phải tuân thủ các nghĩa vụ giám sát trong suốt thời gian thử thách do Tòa án quyết định. Trong thời gian này, nếu vi phạm nghĩa vụ hoặc có hành vi vi phạm pháp luật thì quyết định tha tù trước đó có thể bị hủy bỏ và người vi phạm sẽ phải quay lại chấp hành phần án còn lại.
Việc thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện không chỉ dừng lại ở việc cho phạm nhân ra khỏi trại giam. Là một quá trình quản lý chặt chẽ bao gồm theo dõi, kiểm tra, xác minh nơi cư trú, tổ chức cam kết chấp hành nghĩa vụ, lập hồ sơ theo dõi và báo cáo định kỳ. Trách nhiệm này được giao cho các cơ quan thi hành án hình sự, Ủy ban nhân dân cấp xã và các đơn vị quân đội nếu người được tha tù là quân nhân. Thời gian thử thách phải được xác định rõ trong quyết định của Tòa án.
Tình huống giả định:
Người được tha tù trước thời hạn bị giám sát chặt chẽ trong thời gian thử thách
-
Phạm nhân đủ điều kiện được Tòa án tha tù trước thời hạn
Tháng 3/2025, Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương ban hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với ông Trần Văn Minh (37 tuổi, trú tại Phường Cẩm Thượng, Thành phố Hải Dương). Trước đó, ông Minh bị kết án 4 năm tù giam về tội Trộm cắp tài sản nhưng đã chấp hành được hơn 2/3 thời gian, có thái độ cải tạo tốt, được trại giam đề nghị xét giảm. Quyết định nêu rõ thời gian thử thách là 1 năm kể từ ngày có hiệu lực. -
Bàn giao và lập hồ sơ quản lý tại nơi cư trú
Ngay sau khi quyết định có hiệu lực, trại giam đã cấp giấy chứng nhận tha tù và tổ chức bàn giao ông Minh cùng hồ sơ cho Công an cấp huyện nơi ông cư trú. Công an huyện tiếp tục chuyển hồ sơ đến Ủy ban nhân dân Phường Cẩm Thượng để tổ chức quản lý theo đúng quy định. UBND phường đã yêu cầu ông Minh trình diện, viết cam kết chấp hành đầy đủ nghĩa vụ trong thời gian thử thách và phân công cán bộ theo dõi định kỳ. -
Chấp hành đầy đủ trong thời gian thử thách
Trong suốt 1 năm thử thách, ông Minh không vi phạm nghĩa vụ, luôn có mặt khi được triệu tập và thực hiện đầy đủ việc báo cáo định kỳ với chính quyền địa phương. Vào ngày kết thúc thời gian thử thách, Công an thành phố đã cấp giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt tù, gửi về Tòa án tỉnh và các đơn vị liên quan theo đúng quy định. Ông Minh chính thức được xóa án tích sau khi hoàn tất mọi nghĩa vụ pháp lý liên quan.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện được thực hiện thế nào?
Điều 59 Luật Thi hành án hình sự 2019 quy định:
Điều 59. Thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện
1. Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện phải niêm yết danh sách phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện tại cơ sở giam giữ phạm nhân. Ngay sau khi quyết định tha tù trước thời hạn có hiệu lực pháp luật, trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện cấp giấy chứng nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện và tha phạm nhân. Thời gian thử thách được tính từ ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật.
Trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện có trách nhiệm bàn giao hồ sơ phạm nhân cho cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện nơi người tha tù trước thời hạn có điều kiện về cư trú, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu.
2. Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện nơi người được tha tù trước thời hạn có điều kiện về cư trú, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu tiếp nhận, quản lý hồ sơ phạm nhân; lập hồ sơ quản lý người được tha tù trước thời hạn có điều kiện và giao cho Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội để tổ chức quản lý.
Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện phải trình diện Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội được giao quản lý để cam kết chấp hành nghĩa vụ, trừ trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan. Trường hợp hết thời hạn 05 ngày mà người được tha tù trước thời hạn có điều kiện không trình diện, Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội triệu tập người đó đến trụ sở để cam kết việc chấp hành nghĩa vụ. Trường hợp người đó không có mặt theo đúng thời hạn triệu tập hoặc không cam kết thì Công an cấp xã, đơn vị quân đội lập biên bản vi phạm nghĩa vụ.
Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội báo cáo cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu kết quả việc trình diện và cam kết của người được tha tù trước thời hạn có điều kiện.
3. Trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện do quân đội quản lý nhưng sau đó không còn phục vụ trong quân đội thì cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu bàn giao người đó kèm theo hồ sơ phạm nhân cho cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện nơi người đó về cư trú lập hồ sơ quản lý và giao cho Ủy ban nhân dân cấp xã để tổ chức quản lý.
4. Vào ngày cuối cùng của thời gian thử thách, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu nơi đã quản lý người được tha tù trước thời hạn có điều kiện có trách nhiệm cấp giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt tù cho họ và gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp, Tòa án đã ra quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, Tòa án đã ra quyết định thi hành án, trại giam, trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu nơi người đó đã chấp hành án, Trung tâm lý lịch tư pháp quốc gia, Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người đó về cư trú.
5. Trường hợp người được tha tù trước thời hạn có điều kiện chết, Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội được giao quản lý người đó thông báo cho cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu để thông báo cho Tòa án đã ra quyết định thi hành án. Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận được thông báo, Tòa án đã ra quyết định thi hành án phải ra quyết định đình chỉ thi hành án và gửi cho Viện kiểm sát cùng cấp, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu, Ủy ban nhân dân cấp xã, đơn vị quân đội được giao quản lý người đó, Sở Tư pháp nơi Tòa án đã ra quyết định có trụ sở.
Việc thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện là một quy trình có nhiều bước, bắt đầu từ khi trại giam nhận được quyết định của Tòa án. Cơ sở giam giữ sẽ niêm yết danh sách người được tha, cấp giấy chứng nhận và bàn giao hồ sơ cho Công an cấp huyện nơi người đó cư trú. Sau đó, hồ sơ được chuyển tiếp cho Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc đơn vị quân đội để tổ chức giám sát người được tha trong suốt thời gian thử thách.
Người được tha phải trình diện và cam kết chấp hành quy định trong vòng 5 ngày. Trong thời gian thử thách, nếu người đó tuân thủ đầy đủ, đến ngày kết thúc sẽ được cấp giấy chứng nhận chấp hành xong án tù. Trường hợp không tuân thủ hoặc vi phạm, sẽ bị lập biên bản và có thể bị hủy quyết định tha.
Tình huống giả định:
Người được tha tù không trình diện đúng hạn, bị lập biên bản vi phạm nghĩa vụ
-
Nhận quyết định và trở về địa phương
Tháng 6/2025, ông Lê Thanh Tú (41 tuổi, trú tại Phường Bến Nghé, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh) được Tòa án nhân dân TP. Hồ Chí Minh ra quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện sau khi cải tạo tốt tại Trại giam Z30D. Ngay khi quyết định có hiệu lực, trại giam cấp giấy chứng nhận tha tù và bàn giao hồ sơ cho Công an Quận 1 để chuyển tiếp về phường cư trú. -
Không trình diện theo quy định
Dù đã được thông báo rõ, ông Tú không đến Ủy ban nhân dân Phường Bến Nghé để trình diện và cam kết đúng hạn 5 ngày theo quy định. Cán bộ tư pháp hộ tịch đã liên lạc nhiều lần nhưng không nhận được phản hồi. UBND phường phải phát hành giấy triệu tập lần 1 nhưng ông Tú tiếp tục vắng mặt mà không có lý do chính đáng. -
Bị lập biên bản và báo về cơ quan thi hành án
Ngày thứ 10 kể từ khi ông Tú về địa phương, UBND phường phối hợp Công an phường lập biên bản vi phạm nghĩa vụ, báo cáo về Công an Quận 1 đơn vị đang quản lý hồ sơ người được tha. Cơ quan này đang xem xét đề xuất Tòa án hủy quyết định tha tù trước thời hạn đối với ông Tú do không tuân thủ nghĩa vụ cam kết.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện là quá trình quản lý người được tha trong thời gian thử thách theo quy định pháp luật. Việc này bao gồm các bước từ niêm yết, cấp giấy chứng nhận, bàn giao hồ sơ, đến tổ chức quản lý tại địa phương. Người được tha có trách nhiệm trình diện, cam kết chấp hành nghĩa vụ và chịu sự theo dõi chặt chẽ cho đến khi hết thời gian thử thách.
