Khái niệm “tác quyền” xuất hiện phổ biến khi nói về sách, phim, âm nhạc hay các tác phẩm sáng tạo. Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, “tác quyền” thực chất là cách gọi quen thuộc của “quyền tác giả”. Đây là một loại quyền quan trọng nhằm bảo vệ lợi ích của cá nhân, tổ chức sáng tạo hoặc sở hữu tác phẩm. Không chỉ bao gồm các quyền nhân thân như được ghi tên tác giả, quyền tác giả còn mang giá trị kinh tế thông qua các quyền tài sản được luật quy định rõ ràng.
1. Tác quyền có phải là quyền tác giả không?
Khoản 2 Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi bởi khoản 2 Điều 1 Luật sửa đổi 2009) quy định như sau:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
2. Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.
Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, không có khái niệm riêng biệt mang tên “tác quyền”. Đây là cách gọi phổ biến trong đời sống hoặc lĩnh vực truyền thông, nhưng về mặt pháp lý, nội dung của “tác quyền” hoàn toàn trùng khớp với “quyền tác giả” theo Luật Sở hữu trí tuệ. Việc sử dụng từ “tác quyền” chỉ là cách nói ngắn gọn hoặc dễ hiểu, không mang ý nghĩa phân biệt pháp lý với quyền tác giả.
Quyền tác giả là quyền gắn liền với một tác phẩm cụ thể, được hình thành từ thời điểm tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định. Chủ thể của quyền tác giả có thể là chính người sáng tạo ra tác phẩm hoặc người nhận chuyển nhượng từ tác giả. Quyền này bao gồm cả quyền nhân thân và quyền tài sản, được Nhà nước bảo hộ không phân biệt tác phẩm đã đăng ký hay chưa.
Ví dụ thực tế:
Xuân Bắc – Tự Long tố công ty DMC “ăn cắp bản quyền trắng trợn”
Trong dịp sát Tết Quý Tỵ 2013, Xuân Bắc và Tự Long bàng hoàng phát hiện nhiều ấn phẩm DVD/VCD mang tên “Nụ cười vàng 2 – Cười mười thương” phát hành bởi Công ty DMC và Việt Sky, in to tên và hình ảnh của hai nghệ sĩ dù họ không tham gia. Một tiểu phẩm hài do hai người sáng tác và diễn tại Cung Văn hóa hữu nghị Việt Xô khoảng vài năm trước đã bị quay lén, đổi tên thành “Ai sợ vợ hơn”, chất lượng âm thanh hình ảnh kém và phát hành trái phép. Thêm vào đó, đĩa bị dán ba loại tem không phù hợp, nội dung ruột bìa không khớp và ghi địa chỉ phát hành không có thật. Trước thái độ “ăn cắp bản quyền trắng trợn, vi phạm luật sở hữu trí tuệ, gian dối trong phát hành” của DMC, hai nghệ sĩ đã gửi đơn tố cáo lên Cục Nghệ thuật Biểu diễn, Bộ VHTT&DL và công an TP. Hà Nội đang vào cuộc triệu tập giám đốc DMC để làm rõ.
Nguồn: BÁO ĐIỆN TỬ TIẾNG NÓI VIỆT NAM
2. Quyền tác giả có bao gồm quyền tài sản không?
Điều 18 và Điều 20 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi bởi khoản 5 Điều 1 Luật sửa đổi 2022) quy định như sau:
Điều 18. Quyền tác giả
Quyền tác giả đối với tác phẩm quy định tại Luật này bao gồm quyền nhân thân và quyền tài sản.
...
Điều 20. Quyền tài sản
1. Quyền tài sản bao gồm các quyền sau đây:
a) Làm tác phẩm phái sinh;
b) Biểu diễn tác phẩm trước công chúng;
c) Sao chép tác phẩm;
d) Phân phối, nhập khẩu bản gốc hoặc bản sao tác phẩm;
đ) Truyền đạt tác phẩm đến công chúng bằng phương tiện hữu tuyến, vô tuyến, mạng thông tin điện tử hoặc bất kỳ phương tiện kỹ thuật nào khác;
e) Cho thuê bản gốc hoặc bản sao tác phẩm điện ảnh, chương trình máy tính.
2. Các quyền quy định tại khoản 1 Điều này do tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện hoặc cho phép người khác thực hiện theo quy định của Luật này.
3. Tổ chức, cá nhân khi khai thác, sử dụng một, một số hoặc toàn bộ các quyền quy định tại khoản 1 Điều này và khoản 3 Điều 19 của Luật này phải xin phép và trả tiền nhuận bút, thù lao, các quyền lợi vật chất khác cho chủ sở hữu quyền tác giả.
Quyền tác giả trong pháp luật Việt Nam được chia thành hai nhóm chính quyền nhân thân và quyền tài sản. Quyền nhân thân là những quyền gắn liền với danh tính, tên tuổi, danh dự của tác giả, như quyền đứng tên, quyền công bố tác phẩm. Trong khi đó, quyền tài sản là nhóm quyền cho phép khai thác giá trị kinh tế của tác phẩm thông qua các hành vi như sao chép, phân phối, phát hành, biểu diễn, làm tác phẩm phái sinh...
Quyền tài sản có thể được chuyển nhượng, cấp phép hoặc cho thuê, và thường là đối tượng chính trong các hợp đồng thương mại. Đây là cơ sở để các cá nhân, tổ chức kiếm thu nhập từ tác phẩm đã sáng tạo ra hoặc sở hữu. Việc xác lập quyền tài sản không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký, mà phát sinh tự động khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức nhất định theo quy định của luật.
Nếu tác giả không nắm rõ quyền tài sản của mình, rất dễ bị các đơn vị khai thác thương mại lợi dụng, sử dụng trái phép mà không có sự đồng ý hoặc không trả thù lao xứng đáng.
Ví dụ thực tế:
Chấm dứt tranh chấp bản quyền giữa đạo diễn Việt Tú và Công ty Tuần Châu
Vụ tranh chấp bản quyền giữa đạo diễn Việt Tú và Công ty Tuần Châu Hà Nội xoay quanh quyền sở hữu tác phẩm vở diễn thực cảnh “Thuở ấy xứ Đoài”. Việt Tú là người được giao dàn dựng vở diễn theo đơn đặt hàng của Tuần Châu. Tuy nhiên sau đó, công ty này cho rằng đạo diễn đã vi phạm quyền sở hữu khi đăng ký bản quyền vở diễn mà không có sự đồng ý của họ.
Vụ việc được đưa ra Tòa án Nhân dân TP.Hà Nội. Sau quá trình xét xử sơ thẩm và phúc thẩm, Tòa tuyên đạo diễn Việt Tú là tác giả của vở diễn, nhưng Công ty Tuần Châu mới là chủ sở hữu quyền tài sản đối với tác phẩm. Điều này có nghĩa, Việt Tú có quyền nhân thân như đứng tên tác giả, còn Công ty Tuần Châu có quyền khai thác thương mại.
Hai bên sau đó đạt được thỏa thuận hòa giải, kết thúc tranh chấp kéo dài nhiều năm.
Nguồn: Báo Công an nhân dân
3. Kết luận
“Tác quyền” là cách gọi khác của “quyền tác giả”, không phải là hai khái niệm tách biệt. Quyền tác giả được bảo hộ đầy đủ kể từ khi tác phẩm được sáng tạo và thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định. Bên cạnh quyền nhân thân, quyền tác giả còn bao gồm cả quyền tài sản - cho phép tác giả hoặc chủ sở hữu khai thác giá trị kinh tế từ tác phẩm thông qua nhiều hình thức như sao chép, phân phối, trình chiếu, phát sóng…
