Quyền hưởng dụng cho phép người hưởng dụng khai thác lợi ích từ tài sản của người khác nhưng kèm theo nghĩa vụ bảo quản, sửa chữa và hoàn trả theo Bộ luật Dân sự 2015.
Quyền hưởng dụng tạo ra cơ chế cho phép một người khai thác lợi ích từ tài sản thuộc sở hữu của người khác trong một thời hạn xác định. Cơ chế này vận hành dựa trên sự cân bằng giữa quyền khai thác công dụng và nghĩa vụ bảo quản tài sản. Pháp luật đã có quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của người hưởng dụng nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên.
1. Quyền của người hưởng dụng là gì?
Điều 261 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 261. Quyền của người hưởng dụng
1. Tự mình hoặc cho phép người khác khai thác, sử dụng, thu hoa lợi, lợi tức từ đối tượng của quyền hưởng dụng.
2. Yêu cầu chủ sở hữu tài sản thực hiện nghĩa vụ sửa chữa đối với tài sản theo quy định tại khoản 4 Điều 263 của Bộ luật này; trường hợp thực hiện nghĩa vụ thay cho chủ sở hữu tài sản thì có quyền yêu cầu chủ sở hữu tài sản hoàn trả chi phí.
3. Cho thuê quyền hưởng dụng đối với tài sản.
Quyền hưởng dụng trao cho người hưởng dụng khả năng thu hoa lợi và lợi tức từ tài sản trong phạm vi thời hạn được xác lập. Người hưởng dụng có thể trực tiếp sử dụng hoặc cho phép người khác sử dụng, kể cả cho thuê quyền hưởng dụng để thu thêm lợi ích. Khi tài sản hư hỏng, họ có quyền yêu cầu chủ sở hữu sửa chữa hoặc được hoàn trả chi phí nếu phải sửa chữa thay. Đây là cơ chế giúp việc khai thác tài sản diễn ra hiệu quả nhưng vẫn bảo đảm quyền sở hữu của chủ tài sản.
Tình huống giả định
-
Ông Hậu được giao quyền hưởng dụng căn nhà
Ông Phạm Công Hậu được em trai là ông Phạm Công Minh cho quyền hưởng dụng căn nhà trong 10 năm để khai thác cho thuê. Việc bàn giao tài sản được lập thành văn bản rõ ràng, xác lập quyền hưởng dụng hợp pháp. -
Tài sản phát sinh hư hỏng trong thời gian khai thác
Sau một năm, hệ thống điện trong nhà bị chập do xuống cấp, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động cho thuê. Ông Hậu liên hệ chủ sở hữu để yêu cầu thực hiện nghĩa vụ sửa chữa, đúng phạm vi quyền của người hưởng dụng. -
Người hưởng dụng tự sửa chữa và yêu cầu hoàn trả chi phí
Do ông Minh đi công tác xa, ông Hậu chủ động thuê đơn vị sửa chữa để bảo đảm việc khai thác tài sản không bị gián đoạn. Căn cứ Điều 261 Bộ luật Dân sự 2015, ông Hậu có quyền yêu cầu ông Minh hoàn trả toàn bộ chi phí sửa chữa hợp lý.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Nghĩa vụ của người hưởng dụng là gì?
Điều 262 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 262. Nghĩa vụ của người hưởng dụng
1. Tiếp nhận tài sản theo hiện trạng và thực hiện đăng ký nếu luật có quy định.
2. Khai thác tài sản phù hợp với công dụng, mục đích sử dụng của tài sản.
3. Giữ gìn, bảo quản tài sản như tài sản của mình.
4. Bảo dưỡng, sửa chữa tài sản theo định kỳ để bảo đảm cho việc sử dụng bình thường; khôi phục tình trạng của tài sản và khắc phục các hậu quả xấu đối với tài sản do việc không thực hiện tốt nghĩa vụ của mình phù hợp với yêu cầu kỹ thuật hoặc theo tập quán về bảo quản tài sản.
5. Hoàn trả tài sản cho chủ sở hữu khi hết thời hạn hưởng dụng.
Bên cạnh quyền khai thác, người hưởng dụng phải sử dụng tài sản đúng công dụng và bảo quản tài sản cẩn trọng như tài sản của chính mình. Các hoạt động bảo dưỡng định kỳ là nghĩa vụ bắt buộc để bảo đảm tài sản không bị xuống cấp bất thường. Nếu tài sản hư hỏng do lỗi chủ quan, người hưởng dụng phải tự khắc phục và khôi phục tình trạng phù hợp. Khi hết thời hạn hưởng dụng, tài sản phải được hoàn trả cho chủ sở hữu theo đúng hiện trạng đã thỏa thuận hoặc theo quy định pháp luật.
Tình huống giả định
-
Bà Hân nhận quyền hưởng dụng vườn cây
Bà Lê Ngọc Hân được anh trai cho hưởng dụng 2 hecta vườn cây ăn trái trong 15 năm để khai thác kinh tế. Việc giao nhận được lập thành văn bản thể hiện rõ quyền và nghĩa vụ. -
Người hưởng dụng không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ bảo dưỡng
Trong hai năm đầu, do bận việc riêng, bà Hân không thực hiện bảo dưỡng định kỳ khiến nhiều cây bị sâu bệnh, dẫn đến giảm năng suất nghiêm trọng. Đây là dấu hiệu không bảo quản tài sản đúng nghĩa vụ. -
Buộc khắc phục hậu quả theo trách nhiệm người hưởng dụng
Chủ sở hữu yêu cầu bà Hân cải tạo, phục hồi lại vườn cây theo đúng nghĩa vụ tại Điều 262. Bà Hân phải tự bỏ chi phí khắc phục toàn bộ thiệt hại do lỗi của mình.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Quyền hưởng dụng mang lại lợi ích thiết thực trong việc khai thác tài sản nhưng phải được thực hiện kèm theo nghĩa vụ rõ ràng. Người hưởng dụng vừa có quyền thu lợi từ tài sản vừa phải bảo quản tài sản đúng quy định. Hiểu đúng phạm vi quyền và nghĩa vụ giúp các bên hạn chế tranh chấp và sử dụng tài sản hiệu quả hơn.
