Trong thời đại số, việc sao chép sách rồi đăng lên mạng để chia sẻ không còn xa lạ, đặc biệt trong môi trường học tập và nghiên cứu. Tuy nhiên, nếu hành vi này được thực hiện mà không có sự đồng ý của chủ sở hữu bản quyền, người vi phạm có thể bị xử phạt hành chính. Dù vậy, pháp luật vẫn cho phép một số trường hợp được quyền sao chép sách mà không cần xin phép, miễn là đáp ứng điều kiện cụ thể và không nhằm mục đích thương mại.
1. Photo sách trên mạng không xin phép có bị xử phạt không?
Khoản 1 và 2 Điều 18 Nghị định 131/2013/NĐ-CP (sửa đổi bởi khoản 2 Điều 3 Nghị định 28/2017/NĐ-CP):
Điều 18. Hành vi xâm phạm quyền sao chép tác phẩm
1. Phạt tiền từ 15.000.000 đồng đến 35.000.000 đồng đối với hành vi sao chép tác phẩm mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả.2. Biện pháp khắc phục hậu quả:
Buộc dỡ bỏ bản sao tác phẩm vi phạm dưới hình thức điện tử, trên môi trường Internet và kỹ thuật số hoặc buộc tiêu hủy tang vật vi phạm đối với hành vi quy định tại Khoản 1 Điều này.
...
Hành vi photo sách và đưa lên internet mà không có sự cho phép bằng văn bản của chủ sở hữu quyền tác giả là một trong những hình thức xâm phạm quyền sao chép, thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật sở hữu trí tuệ Việt Nam. Hiện nay, việc chia sẻ sách trên mạng dù nhằm mục đích học tập hay chia sẻ kiến thức vẫn có thể bị coi là vi phạm nếu không đáp ứng điều kiện pháp lý.
Nếu cá nhân hoặc tổ chức sao chép tác phẩm rồi phân phối trên môi trường mạng mà không được phép, thì ngoài việc bị xử phạt hành chính lên tới 35 triệu đồng, người vi phạm còn bị buộc gỡ bỏ hoặc tiêu hủy bản sao đã đăng tải. Điều này áp dụng cho cả hành vi đăng sách lên Facebook, Google Drive, website cá nhân hoặc bất kỳ nền tảng số nào.
Một số người cho rằng nếu họ không thu tiền thì sẽ không vi phạm tuy nhiên, pháp luật không căn cứ vào việc có thu lợi hay không, mà xét trên hành vi sao chép và công khai tác phẩm. Do đó, việc chia sẻ sách học thuật, giáo trình, tiểu thuyết… mà không có thỏa thuận với tác giả hoặc nhà xuất bản đều có thể bị xử lý.
Tình huống giả định:
Sinh viên bị phạt vì đăng sách photo lên mạng
-
Sinh viên chia sẻ sách để ôn thi
Tháng 4/2025, Nguyễn Thị Kim Hồng, sinh viên năm ba ngành Công nghệ thông tin tại Trường Đại học Công nghệ TP. Hồ Chí Minh, mua một cuốn sách chuyên ngành có bản quyền do Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật phát hành. Để hỗ trợ bạn bè trong lớp ôn tập, Hồng đã chụp lại toàn bộ nội dung sách, lưu thành file PDF và đăng công khai lên Google Drive, sau đó chia sẻ đường link trong nhóm Zalo của lớp kèm chú thích “tài liệu ôn thi miễn phí”. -
Bị giảng viên phát hiện hành vi vi phạm
Một giảng viên trong nhóm phát hiện sự việc và chuyển thông tin đến Trung tâm Pháp chế của nhà trường. Từ đây, trường đã báo cáo vụ việc đến Thanh tra Sở Văn hóa và Thể thao TP. Hồ Chí Minh để xử lý theo quy định. Qua xác minh, cơ quan chức năng kết luận hành vi của Hồng xâm phạm quyền sao chép tác phẩm và xâm phạm quyền phân phối bản sao trên mạng số của chủ sở hữu bản quyền. -
Xử phạt hành vi vi phạm bản quyền của sinh viên
Căn cứ vào Điều 18 Nghị định 131/2013/NĐ-CP, Nguyễn Thị Kim Hồng bị xử phạt hành chính 20 triệu đồng. Ngoài ra, Hồng bị buộc gỡ bỏ toàn bộ file PDF và link chia sẻ, đồng thời phải làm cam kết không tái phạm. Trường đại học cũng đã gửi thông báo răn đe toàn khoa, yêu cầu sinh viên nghiêm túc tuân thủ pháp luật về bản quyền tài liệu học thuật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Khi nào được photo sách trên mạng mà không cần xin phép?
Khoản 1 Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi bởi khoản 6 Điều 1 Luật sửa đổi 2009 và khoản 7 Điều 1 Luật sửa đổi 2022):
Điều 25. Các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả
1. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép, không phải trả tiền bản quyền nhưng phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm bao gồm:
a) Tự sao chép một bản để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại. Quy định này không áp dụng trong trường hợp sao chép bằng thiết bị sao chép;
b) Sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại;
c) Sử dụng hợp lý tác phẩm để minh họa trong bài giảng, ấn phẩm, cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng nhằm mục đích giảng dạy. Việc sử dụng này có thể bao gồm việc cung cấp trong mạng máy tính nội bộ với điều kiện phải có các biện pháp kỹ thuật để bảo đảm chỉ người học và người dạy trong buổi học đó có thể tiếp cận tác phẩm này;
d) Sử dụng tác phẩm trong hoạt động công vụ của cơ quan nhà nước;
đ) Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận, giới thiệu hoặc minh họa trong tác phẩm của mình; để viết báo, sử dụng trong ấn phẩm định kỳ, trong chương trình phát sóng, phim tài liệu;
e) Sử dụng tác phẩm trong hoạt động thư viện không nhằm mục đích thương mại, bao gồm sao chép tác phẩm lưu trữ trong thư viện để bảo quản, với điều kiện bản sao này phải được đánh dấu là bản sao lưu trữ và giới hạn đối tượng tiếp cận theo quy định của pháp luật về thư viện, lưu trữ; sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép cho người khác phục vụ nghiên cứu, học tập; sao chép hoặc truyền tác phẩm được lưu giữ để sử dụng liên thông thư viện thông qua mạng máy tính, với điều kiện số lượng người đọc tại cùng một thời điểm không vượt quá số lượng bản sao của tác phẩm do các thư viện nói trên nắm giữ, trừ trường hợp được chủ sở hữu quyền cho phép và không áp dụng trong trường hợp tác phẩm đã được cung cấp trên thị trường dưới dạng kỹ thuật số;
g) Biểu diễn tác phẩm sân khấu, âm nhạc, múa và các loại hình biểu diễn nghệ thuật khác trong các buổi sinh hoạt văn hóa, hoạt động tuyên truyền cổ động không nhằm mục đích thương mại;
h) Chụp ảnh, truyền hình tác phẩm mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác phẩm đó, không nhằm mục đích thương mại;
i) Nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng cá nhân, không nhằm mục đích thương mại;
k) Sao chép bằng cách đăng tải lại trên báo, ấn phẩm định kỳ, phát sóng hoặc các hình thức truyền thông khác tới công chúng bài giảng, bài phát biểu, bài nói khác được trình bày trước công chúng trong phạm vi phù hợp với mục đích thông tin thời sự, trừ trường hợp tác giả tuyên bố giữ bản quyền;
l) Chụp ảnh, ghi âm, ghi hình, phát sóng sự kiện nhằm mục đích đưa tin thời sự, trong đó có sử dụng tác phẩm được nghe thấy, nhìn thấy trong sự kiện đó;
m) Người khuyết tật nhìn, người khuyết tật không có khả năng đọc chữ in và người khuyết tật khác không có khả năng tiếp cận tác phẩm để đọc theo cách thông thường (sau đây gọi là người khuyết tật), người nuôi dưỡng, chăm sóc cho người khuyết tật, tổ chức đáp ứng điều kiện theo quy định của Chính phủ sử dụng tác phẩm theo quy định tại Điều 25a của Luật này.
...
Pháp luật hiện hành không cấm việc sao chép sách hoặc tài liệu trên mạng, mà cho phép một số trường hợp được quyền sử dụng tác phẩm mà không cần xin phép. Tuy nhiên, để được miễn trách nhiệm, người thực hiện phải đảm bảo đầy đủ các điều kiện sau:
Thứ nhất, việc sao chép chỉ nhằm mục đích học tập hoặc nghiên cứu khoa học cá nhân, không được sử dụng vào mục đích thương mại hoặc phân phối rộng rãi. Ví dụ: scan vài trang sách để học thi, hoặc trích dẫn một đoạn trong luận văn.
Thứ hai, nếu sao chép bằng thiết bị như máy photo, chỉ được sao chép một phần hợp lý của tác phẩm. Không được chụp hoặc in toàn bộ cuốn sách.
Thứ ba, người sao chép phải ghi rõ tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm gốc. Đây là yếu tố bắt buộc, kể cả khi được miễn xin phép và trả tiền bản quyền.
Ngoài ra, các trường hợp như sử dụng tác phẩm trong bài giảng, trích dẫn minh họa, hoạt động thư viện, phục vụ người khuyết tật hoặc để đưa tin thời sự cũng nằm trong nhóm được miễn trừ nếu đáp ứng đúng quy định.
Tình huống giả định:
Sinh viên scan một phần sách để viết tiểu luận cá nhân
-
Sinh viên năm hai tìm tài liệu cho bài luận
Tháng 6/2025, Phạm Thanh Vy, sinh viên năm hai ngành Sư phạm Ngữ văn, Trường Đại học Cần Thơ, được giao đề tài tiểu luận liên quan đến phương pháp giáo dục phản biện. Vì sách tham khảo không có sẵn bản điện tử, Vy đến thư viện trường mượn cuốn “Phương pháp giảng dạy hiện đại” và dùng điện thoại cá nhân để chụp lại khoảng 3 chương đầu, phục vụ cho việc làm bài cá nhân tại nhà. -
Tuân thủ quy định và không chia sẻ công khai tài liệu
Toàn bộ file ảnh chỉ được lưu trên điện thoại và sử dụng cho mục đích cá nhân. Vy không gửi tài liệu cho bạn bè, cũng không đăng lên bất kỳ nhóm mạng xã hội nào. Trong bài luận, Vy ghi rõ tên sách, tên tác giả, nhà xuất bản để dẫn nguồn. -
Thư viện xác nhận hợp lệ việc chụp tài liệu phục vụ mục đích học tập
Khi được kiểm tra ngẫu nhiên bởi cán bộ thư viện, Vy trình bày lý do và cho xem ảnh đã chụp. Cán bộ xác nhận hành vi sao chép này là phù hợp với quy định tại Điều 25 Luật Sở hữu trí tuệ không sử dụng thiết bị sao chép, chỉ chụp một phần hợp lý, phục vụ mục đích học tập cá nhân và có dẫn nguồn đầy đủ.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc photo sách rồi chia sẻ công khai trên mạng nếu không được sự đồng ý của chủ sở hữu bản quyền là hành vi vi phạm pháp luật và có thể bị xử phạt đến 35 triệu đồng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp như phục vụ học tập cá nhân, trích dẫn để giảng dạy hoặc nghiên cứu mà không nhằm mục đích thương mại, pháp luật cho phép người dùng được sao chép sách mà không cần xin phép.
