Khi phiên tòa có trẻ vị thành niên là người phạm tội hay với vai trò là nạn nhân, việc tổ chức phiên tòa không chỉ nhằm mục đích xét xử mà còn phải bảo đảm quyền riêng tư và lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên. Một số vụ án buộc phải xét xử kín để tránh gây tổn thương tâm lý cho người chưa thành niên và bảo vệ nhân thân cho họ.
1. Phiên tòa xét xử người chưa thành niên phạm tội có phải xử kín không?
Căn cứ vào khoản 2 Điều 423 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Ðiều 423. Xét xử
...
2. Trường hợp đặc biệt cần bảo vệ bị cáo, bị hại là người dưới 18 tuổi thì Tòa án có thể quyết định xét xử kín.
...
Trẻ vị thành niên là nhóm người cần được bảo vệ đặc biệt. Họ dễ bị tổn thương về tâm lý, danh tiếng và tương lai nếu bị đưa ra xét xử công khai. Do đó, pháp luật Việt Nam cho phép Tòa án quyết định xét xử kín, nhưng không bắt buộc mọi phiên toà đều xử kín. Đặc biệt, trong các vụ án nhạy cảm như xâm hại tình dục, bạo hành gia đình, ép buộc phạm tội, việc xét xử kín thường là bắt buộc trên thực tế nhằm tránh tổn thương tâm lý, kỳ thị xã hội và ảnh hưởng đến tương lai người chưa thành niên.
Tình huống giả định
Một học sinh 15 tuổi được xét xử kín khi bị khởi tố vì vi phạm pháp luật
- Trịnh Quốc Bình, 15 tuổi, học sinh lớp 11 có hành vi vi phạm pháp luật.
- Trịnh Quốc Bình bị khởi tố về hành vi lấy trộm đồ của người khác.
Trịnh Quốc Bình bị Công an quận khởi tố vì trộm cắp tài sản. Vì Bình và 2 bạn cùng lớp đã lén đột nhập vào nhà một người dân cùng phố để lấy tài sản trong lúc thoát ra thì bị người dân bắt được. - Trịnh Quốc Bình được Tòa án nhân dân khu vực 5 - Thành phố Hồ Chí Minh cho xét xử kín.Sau quá trình điều tra, Viện kiểm sát truy tố Bình theo Khoản 1 Điều 134 BLHS. Tuy nhiên, vì cả bị cáo và bị hại đều là học sinh chưa đủ 18 tuổi, có mối quan hệ học đường, TAND khu vực 5 - Thành phố Hồ Chí Minh đã quyết định xét xử kín toàn bộ nhằm bảo vệ danh tính, tâm lý và tương lai học tập của cả hai bên.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Phóng viên báo chí có thể tham dự phiên tòa dành cho trẻ vị thành niên không?
Căn cứ vào khoản 2 Điều 414 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 414. Nguyên tắc tiến hành tố tụng
...
2. Bảo đảm giữ bí mật cá nhân của người dưới 18 tuổi.
...
Theo nguyên tắc tố tụng, Tòa án phải đảm bảo việc xét xử sẽ bảo đảm việc bảo vệ tâm lý và quyền lợi của trẻ vị thành niên và đảm bảo rằng những thông tin cá nhân của trẻ vị thành niên không bị công khai. Vì vậy, đối với các phiên tòa có trẻ vị thành niên thường hạn chế các bên báo chí tham dự, trừ một số trường hợp báo chí vẫn được phép tham dự.
Tình huống giả định
Các phóng viên báo chí không được tham gia phiên tòa có trẻ vị thành niên là nạn nhân.
- Lý Thanh Huy, 16 tuổi, là nạn nhân trong vụ án dâm ô người dưới 16 tuổi tại phường Khánh Nhạc, Tỉnh Ninh Bình
- Lý Thanh Huy được tham gia phiên tòa xét xử kín.
TAND khu vực 4 - Ninh Bình quyết định xét xử kín toàn bộ nhằm bảo vệ danh tính của Huy. Phiên toà chỉ có mặt: Thẩm phán, kiểm sát viên, thư ký, luật sư bảo vệ quyền lợi cho Vy, luật sư bào chữa cho bị cáo, người giám hộ và đại diện Hội Phụ nữ phường Khánh Nhạc. - Các bên báo chí không được tham gia phiên tòa của Lý Thanh Huy.Tất cả phóng viên và người không có trách nhiệm pháp lý đều bị từ chối tham dự. Sau phiên toà, bị cáo bị tuyên án 4 năm tù. Tòa nghiêm cấm công bố hình ảnh, tên tuổi và lời khai của Huy.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc xét xử các vụ án có người dưới 18 tuổi tham gia là vấn đề pháp lý đặc biệt, đòi hỏi sự thận trọng, bảo vệ tối đa quyền và lợi ích của trẻ vị thành niên. Tòa án có thể quyết định xử kín một phần hoặc toàn bộ để giữ bí mật đời tư, đặc biệt trong các vụ án nhạy cảm. Đồng thời, chỉ những người có nhiệm vụ và được tòa triệu tập mới được tham dự, việc cho phóng viên báo chí tham gia cũng rất hạn chế.
