Tội khủng bố là một trong những tội danh đặc biệt nghiêm trọng, có thể gây tổn hại đến an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội và tinh thần cộng đồng. Một trong những tình tiết quan trọng để xác định hành vi phạm tội khủng bố là gây ra tình trạng hoảng sợ trong công chúng. Việc hiểu rõ khái niệm này có ý nghĩa quan trọng trong việc định tội và áp dụng đúng hình phạt theo quy định pháp luật.
1. Tình tiết “gây hoảng sợ trong công chúng” trong tội khủng bố được hiểu như thế nào?
Điều 3 Nghị quyết 07/2019/NQ-HĐTP quy định như sau:
Điều 3. Về một số thuật ngữ được sử dụng trong hướng dẫn áp dụng Điều 299 và Điều 300 của Bộ luật Hình sự
1. “Tình trạng hoảng sợ trong công chúng” quy định tại khoản 1 Điều 299 của Bộ luật Hình sự là trạng thái tâm lý lo lắng, sợ hãi, hoang mang của người dân về an toàn tính mạng, sức khỏe, tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp khác của họ (ví dụ: hành vi gây nổ ở khu vực bến xe làm cho người dân lo lắng về sự an toàn tính mạng, sức khỏe, tài sản của họ khi tham gia giao thông).
Để gây ra tình trạng hoảng sợ trong công chúng, các hành vi khủng bố quy định tại Điều 299 của Bộ luật Hình sự có thể được thực hiện ở nơi công cộng, nơi tập trung đông người (ví dụ: quảng trường, trung tâm thương mại, nơi giao cắt đường giao thông, tại nhà ga các phương tiện giao thông, trên các phương tiện giao thông, tại các nơi vui chơi, giải trí, du lịch, trường học, bệnh viện, khu dân cư, tại các tòa nhà,…).
Hành vi được thực hiện ở những địa điểm có tính biệt lập, không phải nơi công cộng (ví dụ: tại nhà riêng hoặc trong trụ sở cơ quan…) nhưng nhằm gây ra tình trạng hoảng sợ trong công chúng thì cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội khủng bố theo Điều 299 của Bộ luật Hình sự nếu thỏa mãn các dấu hiệu khác của cấu thành tội phạm này.
Theo quy định trên, tình trạng hoảng sợ trong công chúng không nhất thiết phải xuất hiện ở mọi người hoặc trong những không gian công cộng cụ thể, mà quan trọng là hành vi của người phạm tội gây ra tác động tâm lý lan rộng, khiến người dân lo lắng về sự an toàn của bản thân và tài sản. Tình tiết này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cấu thành tội khủng bố theo Điều 299 Bộ luật Hình sự.
Thực tế xét xử cho thấy, những hành vi như đe dọa đánh bom, đặt vật nghi là chất nổ tại nơi công cộng, hoặc gây rối an ninh ở sân bay, nhà ga… dù không gây thiệt hại trực tiếp về người hoặc tài sản, nhưng nếu gây ra sự hoảng loạn trong cộng đồng, vẫn có thể cấu thành tội khủng bố nếu đáp ứng đủ các yếu tố định tội khác.
Tình huống giả định
Tháng 10/2023, Trần Đức Quân (31 tuổi) sử dụng mạng xã hội để đăng tải thông tin giả về việc có bom được gài tại một trung tâm thương mại lớn tại Hà Nội. Bài đăng nhanh chóng lan truyền và khiến hàng nghìn người dân trong khu vực hoảng loạn, sơ tán khỏi tòa nhà. Mặc dù sau đó cơ quan chức năng xác định không có chất nổ thật, nhưng hành vi của Quân đã gây ra tình trạng hoang mang nghiêm trọng trong cộng đồng, làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự và hoạt động kinh doanh của khu vực trong nhiều giờ.
Cơ quan điều tra xác định hành vi này có dấu hiệu phạm tội khủng bố theo Điều 299 Bộ luật Hình sự, trong đó tình tiết “gây hoảng sợ trong công chúng” được viện dẫn theo hướng dẫn tại Điều 3 Nghị quyết 07/2019/NQ-HĐTP để làm căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người phạm tội khủng bố có được tha tù trước thời hạn không?
Điều 66 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bởi khoản 9 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017) quy định như sau:
Điều 66. Tha tù trước thời hạn có điều kiện
...
2. Không áp dụng quy định của Điều này đối với người bị kết án thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a. Người bị kết án về một trong các tội quy định tại Chương XIII, Chương XXVI, Điều 299 của Bộ luật này; người bị kết án 10 năm tù trở lên về một trong các tội quy định tại Chương XIV của Bộ luật này do cố ý hoặc người bị kết án 07 năm tù trở lên đối với một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 248, 251 và 252 của Bộ luật này;
...
Theo quy định trên, tội khủng bố được quy định tại Điều 299, thuộc Chương XIII – Các tội xâm phạm an ninh quốc gia, nên không thuộc diện được áp dụng tha tù trước thời hạn. Dù người phạm tội đã chấp hành tốt nội quy trại giam, có tiến bộ và đủ điều kiện thông thường, nhưng với tính chất đặc biệt nghiêm trọng và ảnh hưởng lớn đến an ninh, trật tự, xã hội, pháp luật không cho phép áp dụng hình thức nhân đạo này.
Chính sách hình sự nghiêm khắc đối với tội khủng bố phản ánh nguyên tắc bảo vệ an ninh quốc gia, giữ vững trật tự an toàn xã hội và răn đe các hành vi xâm hại nghiêm trọng.
Tình huống giả định
Bùi Quang Hưng (43 tuổi) bị kết án 18 năm tù về tội khủng bố sau khi tổ chức thực hiện hành vi phát tán chất độc tại một khu vực công cộng khiến nhiều người dân hoảng loạn, dù không có ai tử vong. Sau hơn 10 năm chấp hành án, Hưng có nhiều cải tạo tiến bộ, lập công trong trại giam và được đề xuất xét tha tù trước thời hạn.
Tuy nhiên, cơ quan chức năng đã bác đề xuất này vì Hưng bị kết án về tội khủng bố theo Điều 299 Bộ luật Hình sự – thuộc nhóm tội đặc biệt nghiêm trọng bị loại trừ khỏi danh sách xét tha tù trước thời hạn theo khoản 2 Điều 66. Do đó, Hưng vẫn phải tiếp tục chấp hành hết án tù theo quy định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tình tiết “gây hoảng sợ trong công chúng” trong tội khủng bố được hiểu là trạng thái lo lắng, hoang mang của người dân về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản do hành vi khủng bố gây ra. Theo quy định hiện hành, người phạm tội khủng bố không được áp dụng hình thức tha tù trước thời hạn có điều kiện, bất kể quá trình cải tạo như thế nào.
