Phạm tội chưa đạt xảy ra khi người phạm tội đã cố ý thực hiện hành vi nhưng không hoàn thành do nguyên nhân ngoài ý muốn. Dù chưa gây ra hậu quả như dự định, hành vi vẫn bị coi là tội phạm. Bộ luật Hình sự quy định rõ trách nhiệm hình sự trong trường hợp này.
1. Phạm tội chưa đạt là gì?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 15 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
Điều 15. Phạm tội chưa đạt
Phạm tội chưa đạt là cố ý thực hiện tội phạm nhưng không thực hiện được đến cùng vì những nguyên nhân ngoài ý muốn của người phạm tội.
Người phạm tội chưa đạt phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm chưa đạt.
Phạm tội chưa đạt chỉ phát sinh với những tội phạm thực hiện bằng lỗi cố ý. Người phạm tội đã bắt đầu hành vi nguy hiểm nhưng do nguyên nhân khách quan như bị phát hiện sớm, bị ngăn chặn hoặc hoàn cảnh thay đổi nên không thể tiếp tục. Tuy không gây ra hậu quả cuối cùng, nhưng hành vi đã thể hiện rõ ý chí phạm tội và vẫn gây nguy hiểm cho xã hội.
Tình huống giả định
- Quân có ý định dùng dao tấn công người quen
Lê Minh Quân (22 tuổi) mang dao đến nhà người quen với ý định đâm trả thù do mâu thuẫn từ trước. - Hành vi của Quân bị người dân phát hiện và ngăn chặn kịp thời
Khi gặp người quen bên đường, Quân vừa rút dao định lao đến đâm thì người xung quanh can thiệp, khống chế kịp thời nên không gây thương tích cho bị hại. - Công an xác định Quân có hành vi phạm tội chưa đạt
Cơ quan điều tra kết luận Quân cố ý phạm tội nhưng không thực hiện được đến cùng do nguyên nhân khách quan ngoài ý muốn, ở đây là bị người dân can thiệp.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người phạm tội chưa đạt bị xử lý như thế nào?
Quy định này được nêu tại khoản 1 Điều 57 Bộ luật Hình sự 2015
Điều 57. Quyết định hình phạt trong trường hợp chuẩn bị phạm tội, phạm tội chưa đạt
1. Đối với hành vi chuẩn bị phạm tội và hành vi phạm tội chưa đạt, hình phạt được quyết định theo các điều của Bộ luật này về các tội phạm tương ứng tùy theo tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi, mức độ thực hiện ý định phạm tội và những tình tiết khác khiến cho tội phạm không thực hiện được đến cùng.
2. Đối với trường hợp chuẩn bị phạm tội, hình phạt được quyết định trong phạm vi khung hình phạt được quy định trong các điều luật cụ thể.
3. Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình thì áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm; nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định.
Dù không gây hậu quả như dự định, người phạm tội chưa đạt vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự vì hành vi đã thể hiện rõ ý chí phạm tội và gây nguy hiểm cho xã hội. Tuy nhiên, vì tội phạm chưa hoàn thành nên pháp luật cho phép xem xét giảm nhẹ hình phạt.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 57 BLHS, hình phạt trong trường hợp phạm tội chưa đạt sẽ bị giới hạn ở mức thấp hơn so với tội phạm hoàn thành. Cụ thể, nếu tội đó có mức cao nhất là chung thân hoặc tử hình thì chỉ được phạt tù đến 20 năm. Nếu là tù có thời hạn thì mức án không vượt quá 3/4 khung hình phạt tối đa.
Tình huống giả định
- Dũng mang hung khí có ý định đi trả thù sau mâu thuẫn cá nhân với anh Huy
Nguyễn Minh Dũng (23 tuổi, trú tại TP. Cần Thơ) chuẩn bị dao rồi đến nhà anh Huy để đâm trả thù vì cãi vã sau buổi đi ăn nhậu cùng nhau. - Anh Dũng bị người dân phát hiện và ngăn chặn kịp thời
Khi Dũng vừa định tiếp cận bị hại thì vấp chân vào viên gạch và ngã tại chỗ. Người hàng xóm phát hiện Dũng có ý định giết người nên đã khống chế anh lại và lập tức gọi báo cảnh sát. - Tòa xác định Dũng phạm tội chưa đạt
Toà án kết luận Dũng đã cố ý phạm tội nhưng không thực hiện đến cùng vì nguyên nhân khách quan. - Dũng bị tuyên mức án thấp hơn khung tối đa
Tòa án áp dụng Điều 57 BLHS, tuyên Dũng 3 năm tù, thấp hơn 3/4 khung hình phạt tối đa của tội cố ý gây thương tích.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
3. Kết luận
Phạm tội chưa đạt là một giai đoạn đặc biệt trong quá trình thực hiện tội phạm, thể hiện ý chí phạm tội rõ ràng nhưng không thành do yếu tố khách quan. Mặc dù chưa gây hậu quả như mong muốn, người phạm tội vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị áp dụng hình phạt, nhưng với mức độ nhẹ hơn nhằm bảo đảm tính phân hóa và công bằng trong xử lý tội phạm.
