Quyền nuôi con là vấn đề thường phát sinh tranh chấp khi cha mẹ ly hôn. Pháp luật cho phép cha mẹ thỏa thuận hoặc để Tòa án quyết định người trực tiếp nuôi con trên cơ sở bảo đảm lợi ích của trẻ. Trong những hoàn cảnh đặc biệt, ông bà có thể được xem xét quyền nuôi cháu nếu cha mẹ không còn hoặc mất khả năng chăm sóc.
1. Con sẽ ở với ai khi cha mẹ ly hôn?
Khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 81. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn
...
2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.
...
Theo khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, khi cha mẹ ly hôn, hai bên có quyền thỏa thuận với nhau về người trực tiếp nuôi con, cũng như quyền và nghĩa vụ của mỗi bên đối với con sau ly hôn. Trong trường hợp không đạt được thỏa thuận, Tòa án sẽ quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi, căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con như điều kiện vật chất, tinh thần, học tập, y tế và môi trường sống.
Đối với con từ đủ 07 tuổi trở lên, Tòa án bắt buộc phải xem xét nguyện vọng của con trước khi đưa ra quyết định. Việc xem xét nguyện vọng không đồng nghĩa với việc con tự quyết định mà là một trong các căn cứ pháp lý để Tòa án xác định người phù hợp nhất để giao quyền nuôi con.
Tình huống giả định
- Cháu Trần Đặng Minh Khoa được sinh ra trong cuộc hôn nhân hợp pháp
Tháng 5/2015, cháu Trần Đặng Minh Khoa được sinh ra trong cuộc hôn nhân giữa chị Đặng Thị Thanh Hương và anh Trần Quốc Hòa, kết hôn năm 2013, cư trú tại quận Gò Vấp, TP.HCM. - Cháu Minh Khoa đứng trước việc cha mẹ ly hôn
Tháng 6/2024, cha mẹ cháu nộp đơn khởi kiện ly hôn tại Tòa án nhân dân quận Gò Vấp, với lý do mâu thuẫn kéo dài không thể hòa giải. Cả hai đều mong muốn được trực tiếp nuôi dưỡng cháu sau ly hôn. - Cháu Minh Khoa có điều kiện sống khác nhau từ cha và mẹ
Anh Hòa trình bày có thu nhập cao, sống cùng ông bà nội – có thể hỗ trợ việc học hành. Trong khi đó, chị Hương là công chức nhà nước, có thời gian ổn định, và là người trực tiếp chăm sóc cháu từ nhỏ đến lớn. - Cháu Minh Khoa bày tỏ nguyện vọng tại phiên tòa
Tại phiên xử, Tòa án ghi nhận ý kiến cháu Minh Khoa. Cháu thể hiện mong muốn được sống với mẹ, vì cảm thấy an tâm hơn và quen thuộc với môi trường sinh hoạt hiện tại. - Cháu Minh Khoa được giao cho mẹ trực tiếp nuôi dưỡng
Căn cứ khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, sau khi xem xét toàn diện điều kiện nuôi dưỡng và nguyện vọng của trẻ, Tòa án quyết định giao cháu Minh Khoa cho chị Hương trực tiếp chăm sóc, nhằm đảm bảo quyền lợi tốt nhất về vật chất, tinh thần và ổn định cuộc sống sau ly hôn.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Ông bà có được giành quyền nuôi cháu khi bố mẹ ly hôn?
Khoản 1 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 104. Quyền, nghĩa vụ của ông bà nội, ông bà ngoại và cháu
1. Ông bà nội, ông bà ngoại có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục cháu, sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu; trường hợp cháu chưa thành niên, cháu đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình mà không có người nuôi dưỡng theo quy định tại Điều 105 của Luật này thì ông bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu....
Căn cứ khoản 1 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, ông bà nội, ông bà ngoại có quyền và nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, giáo dục cháu; đồng thời phải sống mẫu mực và nêu gương tốt cho con cháu. Trường hợp cháu chưa thành niên hoặc đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình, mà không còn người nuôi dưỡng theo quy định tại Điều 105 của Luật này, thì ông bà nội, ông bà ngoại có nghĩa vụ nuôi dưỡng cháu.
Như vậy, ông bà không có quyền ưu tiên giành quyền nuôi cháu khi cha mẹ còn sống và đủ điều kiện nuôi con sau ly hôn. Quyền nuôi con sau ly hôn sẽ do cha mẹ thỏa thuận hoặc Tòa án quyết định. Trường hợp cả cha và mẹ đều không còn hoặc không còn khả năng nuôi con, thì lúc đó ông bà mới có thể được xem xét nghĩa vụ nuôi dưỡng.
Tình huống giả định
- Bé Nguyễn Diệu An được giao cho mẹ trực tiếp nuôi dưỡng sau ly hôn
Năm 2023, sau khi cha mẹ ly hôn, Tòa án giao bé Nguyễn Diệu An (sinh năm 2018) cho chị Trần Thị Diệu Linh trực tiếp chăm sóc do anh Nguyễn Văn Lâm không có việc làm và nơi ở ổn định. - Bé Diệu An mất mẹ, không còn người chăm sóc hợp pháp
Đầu năm 2024, chị Linh qua đời do tai nạn giao thông, trong khi anh Lâm vẫn sống tạm bợ, không đủ điều kiện chăm sóc, khiến bé rơi vào hoàn cảnh không người bảo hộ trực tiếp. - Bé Diệu An được bà ngoại đề nghị nhận nuôi
Bà Trần Thị Mai, 65 tuổi, làm nông tại Bến Tre, có thu nhập và điều kiện sống ổn định, đã gửi đơn xin nhận nuôi cháu, không muốn cháu sống thiếu thốn tình cảm và vật chất. - Bé Diệu An được giao cho bà ngoại nuôi dưỡng
Căn cứ khoản 1 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án quyết định giao bé Diệu An cho bà Mai trực tiếp nuôi dưỡng, đảm bảo quyền lợi mọi mặt khi cha mẹ không còn đủ điều kiện chăm sóc.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Quyền nuôi con sau ly hôn thuộc về cha hoặc mẹ theo thỏa thuận hoặc quyết định của Tòa án sau khi xem xét lợi ích cho trẻ. Ông bà không có quyền ưu tiên giành quyền nuôi cháu nếu cha mẹ còn sống và đủ điều kiện nuôi dưỡng. Việc ông bà nhận nuôi cháu chỉ được xem xét khi cả cha và mẹ đều không còn hoặc mất hoàn toàn khả năng chăm sóc con.
