Ông bà có quyền để lại thừa kế cho cháu theo di chúc; cháu cũng có quyền từ chối nhận di sản nếu đáp ứng đúng điều kiện và thủ tục theo Bộ luật Dân sự 2015.
Quan hệ thừa kế trong gia đình thường phát sinh nhiều tình huống đặc biệt, trong đó có việc ông bà muốn để lại tài sản cho cháu. Bộ luật Dân sự quy định rõ quyền chỉ định người thừa kế và phạm vi tự do định đoạt của người lập di chúc. Đồng thời, pháp luật cũng hướng dẫn cụ thể trường hợp cháu từ chối nhận di sản và điều kiện để việc từ chối có giá trị pháp lý.
1. Ông bà có được để lại thừa kế cho cháu không?
Điều 626, Điều 644 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 626. Quyền của người lập di chúc
Người lập di chúc có quyền sau đây:
1. Chỉ định người thừa kế; truất quyền hưởng di sản của người thừa kế;
...
Điều 644. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc
1. Những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó:
a) Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
b) Con thành niên mà không có khả năng lao động.
2. Quy định tại khoản 1 Điều này không áp dụng đối với người từ chối nhận di sản theo quy định tại Điều 620 hoặc họ là những người không có quyền hưởng di sản theo quy định tại khoản 1 Điều 621 của Bộ luật này.
Pháp luật cho phép người lập di chúc tự do chỉ định bất kỳ người nào làm người thừa kế, bao gồm cả cháu ruột hoặc cháu nuôi. Cháu không thuộc nhóm “người thừa kế không phụ thuộc nội dung di chúc” nên quyền hưởng di sản phụ thuộc hoàn toàn vào ý chí của ông bà trong di chúc. Điều này có nghĩa là ông bà có thể để lại toàn bộ tài sản hoặc một phần tài sản cho cháu tùy theo mong muốn và không bị giới hạn bởi các quy định về suất thừa kế bắt buộc.
Tình huống giả định
- Ông Long lập di chúc để lại tài sản cho cháu gái
Ông Nguyễn Trọng Long tại tỉnh Tây Ninh có một căn nhà và khoản tiết kiệm nhiều năm. Ông muốn để lại toàn bộ số tiền tiết kiệm cho cháu gái là Nguyễn Thùy Dương – người chăm sóc ông thường xuyên. - Di chúc được lập đúng hình thức
Ông Long lập di chúc bằng văn bản, nêu rõ Dương là người thừa kế, đồng thời mời hai người làm chứng ký xác nhận để đảm bảo tính hợp pháp của di chúc. -
Người cháu được hưởng di sản hợp lệ
Sau khi ông Long qua đời, gia đình tiến hành thủ tục khai nhận di sản. Do di chúc hợp lệ và không trái luật, Dương được hưởng đầy đủ phần tài sản ông để lại.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Cháu có được quyền từ chối nhận di sản hay không?
Điều 620 Bộ luật Dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 620. Từ chối nhận di sản
1. Người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác.
2. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết.
3. Việc từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản.
Người thừa kế, bao gồm cả cháu, có quyền từ chối nhận tài sản mà ông bà để lại nếu họ không có nhu cầu hoặc không muốn tiếp nhận tài sản đó. Tuy nhiên, việc từ chối không được dùng để tránh nghĩa vụ tài chính như trả nợ hoặc bồi thường. Văn bản từ chối phải lập rõ ràng, gửi đúng đối tượng và được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản. Nếu đáp ứng đủ điều kiện, việc từ chối sẽ có giá trị pháp lý và phần di sản được phân chia cho người khác theo quy định.
Tình huống giả định
- Cháu gái không muốn nhận mảnh đất do ông nội để lại
Chị Nguyễn Ngọc Anh tại Hà Nội được ông nội để lại một mảnh đất nhỏ. Tuy nhiên, chị đang sinh sống tại TP. Hồ Chí Minh và không có nhu cầu sử dụng mảnh đất này. - Văn bản từ chối được lập hợp lệ
Chị lập văn bản từ chối nhận di sản, nêu rõ lý do cá nhân và xác nhận việc từ chối không liên quan đến nghĩa vụ tài chính. Chị gửi văn bản đến người quản lý di sản và các thành viên trong gia đình. -
Di sản được phân chia lại đúng quy định
Khi gia đình làm thủ tục phân chia, cơ quan công chứng ghi nhận văn bản từ chối hợp lệ của chị và phân chia phần di sản đó cho những người còn lại theo pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Ông bà hoàn toàn có quyền để lại tài sản cho cháu theo ý chí định đoạt của mình trong di chúc. Cháu có thể nhận hoặc từ chối di sản, miễn việc từ chối không nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản và phải thực hiện đúng thủ tục. Các quy định này góp phần bảo đảm sự minh bạch, tự do và trật tự trong quan hệ thừa kế.
