Tử hình là hình phạt cao nhất trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam, chỉ áp dụng với tội phạm đặc biệt nghiêm trọng. Từ ngày 1/7/2025, một số trường hợp dù bị kết án tử hình nhưng sẽ không bị thi hành án theo quy định mới của Bộ luật Hình sự. Pháp luật cũng quy định rõ những đối tượng nào có thể bị áp dụng án tử hình và những trường hợp bị loại trừ ngay từ giai đoạn xét xử.
1. Những ai bị kết án tử hình nhưng không thi hành kể từ ngày 1/7/2025?
Căn cứ theo khoản 3 Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015, được sửa đổi bởi khoản 1 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự năm 2025:
Điều 40. Tử hình
...
3. Không thi hành án tử hình đối với người bị kết án nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Phụ nữ có thai hoặc phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi;
b) Người đủ 75 tuổi trở lên;
c) Người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.
4. Trong trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này hoặc trường hợp người bị kết án tử hình được ân giảm, thì hình phạt tử hình được chuyển thành tù chung thân.
ChatGPT đã nói:
Khi rơi vào một trong các trường hợp nêu trên, hình phạt tử hình sẽ tự động được chuyển thành tù chung thân, không cần phải trải qua thủ tục ân giảm từ Chủ tịch nước như trước đây.
Tình huống giả định:
Người phụ nữ bị kết án tử hình nhưng không bị thi hành vì đang nuôi con nhỏ
-
Bị tuyên án tử hình vì vận chuyển ma túy
Tháng 4/2025, bà Nguyễn Thị Phương Dung (ngụ tại huyện Hóc Môn, TP. Hồ Chí Minh) bị TAND TP. Hồ Chí Minh tuyên án tử hình vì vận chuyển trái phép 3kg ma túy đá từ biên giới về thành phố. -
Được xác định đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi
Trong quá trình làm thủ tục thi hành án vào tháng 8/2025, trại giam xác minh bà Dung hiện đang nuôi con trai 20 tháng tuổi, sinh năm 2023. Cơ quan chức năng đã tiến hành kiểm tra giấy khai sinh, xác nhận tình trạng chăm sóc con là có thật. -
Không thi hành án tử hình, chuyển sang tù chung thân
Căn cứ khoản 3 Điều 40 Bộ luật Hình sự sửa đổi, trại giam lập hồ sơ đề nghị chuyển hình phạt. Việc thi hành án tử hình bị dừng lại, thay vào đó, bà Dung sẽ phải chấp hành án tù chung thân, theo đúng quy định mới có hiệu lực từ 1/7/2025.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Án tử hình được áp dụng cho đối tượng nào?
Căn cứ theo khoản 1 và khoản 2 Điều 40 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 40. Tử hình
1. Tử hình là hình phạt đặc biệt chỉ áp dụng đối với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong nhóm các tội xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, các tội phạm về ma túy, tham nhũng và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác do Bộ luật này quy định.
2. Không áp dụng hình phạt tử hình đối với người dưới 18 tuổi khi phạm tội, phụ nữ có thai, phụ nữ đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi hoặc người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử.
...
Tử hình là hình phạt cao nhất trong hệ thống hình phạt của Bộ luật Hình sự Việt Nam, chỉ áp dụng với người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Cụ thể, hình phạt này được dành cho các trường hợp phạm vào các nhóm tội như xâm phạm an ninh quốc gia, xâm phạm tính mạng con người, tội phạm về ma túy, tham nhũng và một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác theo quy định của pháp luật.
Tuy nhiên, không phải mọi trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng đều bị áp dụng án tử hình. Những người dưới 18 tuổi khi phạm tội sẽ không bị tuyên án tử hình vì được coi là chưa hoàn thiện về nhận thức pháp lý và còn khả năng cải tạo. Phụ nữ mang thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi được bảo vệ để tránh ảnh hưởng đến trẻ nhỏ. Người đủ 75 tuổi trở lên cũng không bị xử tử hình, do yếu tố sức khỏe và độ tuổi cao.
Tình huống giả định:
Nam thanh niên 17 tuổi giết người cướp tài sản không bị tuyên án tử hình
-
Phạm tội khi chưa đủ 18 tuổi
Tháng 6/2025, Ngô Văn Hưng (trú tại huyện Gia Lâm, Hà Nội), khi mới 17 tuổi 9 tháng, thực hiện hành vi giết người để cướp xe máy và điện thoại tại một con đường vắng lúc đêm khuya. -
Vụ án gây phẫn nộ dư luận, đề nghị mức án cao nhất
Hành vi của Hưng được xác định là đặc biệt nghiêm trọng, gây hoang mang dư luận, có dấu hiệu phạm vào tội giết người cướp tài sản theo Điều 123 và 168 Bộ luật Hình sự. Viện kiểm sát đề nghị mức án nghiêm khắc nhất có thể áp dụng. -
Tòa án không tuyên án tử hình vì bị cáo dưới 18 tuổi
Tuy nhiên, căn cứ khoản 2 Điều 40 Bộ luật Hình sự, do Hưng chưa đủ 18 tuổi tại thời điểm phạm tội, Hội đồng xét xử không thể tuyên án tử hình. Cuối cùng, bị cáo bị tuyên tù chung thân, mức hình phạt cao nhất có thể áp dụng đối với người chưa thành niên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Tử hình là hình phạt đặc biệt nghiêm khắc, chỉ áp dụng đối với những người phạm tội đặc biệt nghiêm trọng trong các nhóm tội như an ninh quốc gia, tính mạng con người, ma túy và tham nhũng. Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2025, pháp luật quy định không thi hành án tử hình đối với phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người từ đủ 75 tuổi trở lên và người mắc ung thư giai đoạn cuối.
