Xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể là một biện pháp quan trọng để kiểm soát tình trạng sử dụng trái phép chất ma túy trong xã hội. Pháp luật hiện hành đã quy định rõ những nhóm đối tượng bắt buộc phải thực hiện việc xét nghiệm trong một số trường hợp nhất định. Đồng thời, quy trình và hình thức lấy mẫu cũng được nêu cụ thể nhằm đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong quá trình thực hiện.
1. Những ai bắt buộc phải xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể?
Điều 22 Luật Phòng, chống ma túy 2021 quy định:
Điều 22. Xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể
1. Xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể được thực hiện đối với người thuộc trường hợp sau đây:
a) Người bị phát hiện sử dụng trái phép chất ma túy;
b) Người mà cơ quan, người có thẩm quyền có căn cứ cho rằng có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy;
c) Người sử dụng trái phép chất ma túy đang trong thời hạn quản lý;
d) Người đang trong thời gian bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn do có hành vi sử dụng trái phép chất ma túy; đang cai nghiện ma túy; đang điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế; đang trong thời hạn quản lý sau cai nghiện ma túy.
2. Người đứng đầu cơ sở cai nghiện ma túy, cơ sở điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc thay thế; người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy tiến hành xét nghiệm chất ma túy theo thẩm quyền hoặc đề nghị cơ quan, người có chuyên môn xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể đối với các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này.
Trường hợp có kết quả xét nghiệm dương tính thì gửi ngay kết quả đến Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã nơi người có kết quả xét nghiệm dương tính cư trú, trừ trường hợp người đó đang cai nghiện ma túy bắt buộc.
3. Nhà nước bảo đảm kinh phí xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể đối với các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này.
Theo quy định trên, việc xét nghiệm chất ma túy không áp dụng cho tất cả mọi người mà chỉ giới hạn trong một số nhóm đối tượng nhất định có liên quan đến hành vi sử dụng trái phép chất ma túy.
Thứ nhất, những người bị phát hiện sử dụng trái phép ma túy, dù là do kiểm tra ngẫu nhiên hay bị bắt quả tang, đều phải thực hiện xét nghiệm. Thứ hai, kể cả khi chưa có bằng chứng trực tiếp, nhưng nếu cơ quan có thẩm quyền có căn cứ cho rằng một người có hành vi sử dụng ma túy, họ vẫn có thể yêu cầu xét nghiệm. Căn cứ ở đây có thể đến từ biểu hiện hành vi, tin báo, hồ sơ lưu trữ hoặc nguồn xác thực khác. Thứ ba, những người đã từng sử dụng ma túy và đang trong thời gian bị quản lý cũng bắt buộc phải xét nghiệm định kỳ để theo dõi và đánh giá tình trạng nghiện hoặc tái nghiện. Cuối cùng, nhóm rộng nhất là những người đang trong các giai đoạn xử lý hành chính, cai nghiện, điều trị thay thế, hoặc quản lý sau cai.
Tất cả những đối tượng trên không được từ chối xét nghiệm nếu đã thuộc diện bắt buộc, và việc xét nghiệm này là hoàn toàn miễn phí do Nhà nước chi trả (theo khoản 3 cùng điều luật).
Tình huống giả định:
Nam thanh niên nghi vấn sử dụng ma túy bị buộc xét nghiệm tại địa phương
-
Bị phát hiện hành vi bất thường
Tháng 6/2025, Nguyễn Duy Minh (22 tuổi, trú tại phường An Hải Tây, quận Sơn Trà, TP. Đà Nẵng) được người dân trình báo có biểu hiện bất thường, liên tục nói nhảm và kích động tại một quán net trên đường Lê Hữu Trác. -
Bị yêu cầu xét nghiệm dù chưa bị bắt quả tang
Sau khi tiếp cận, Công an phường An Hải Tây không phát hiện ma túy trên người Minh. Tuy nhiên, do có dấu hiệu nghi sử dụng chất kích thích, Công an lập biên bản và yêu cầu xét nghiệm chất ma túy theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 22 Luật Phòng, chống ma túy 2021. -
Kết quả dương tính và bị đưa vào quản lý
Kết quả xét nghiệm sau đó xác nhận Minh dương tính với Methamphetamine. Do là lần đầu bị phát hiện, UBND phường đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời đưa Minh vào diện quản lý người sử dụng ma túy trái phép tại địa phương.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Việc lấy mẫu xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể được thực hiện ra sao?
Khoản 2 Điều 46 Nghị định 105/2021/NĐ-CP quy định:
Điều 46. Quy định về việc xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể
...
2. Hình thức lấy mẫu xét nghiệm chất ma túy trong cơ thể là lấy máu, lấy nước tiểu, thông tiểu hoặc lấy các mẫu vật khác trên cơ thể.
...
Việc lấy mẫu xét nghiệm chất ma túy được thực hiện theo một quy trình rõ ràng, cơ quan có thẩm quyền được phép yêu cầu người thuộc diện phải xét nghiệm đến địa điểm cụ thể để thực hiện lấy mẫu. Nếu người đó không hợp tác, cơ quan Công an có thể triệu tập bắt buộc để thực hiện xét nghiệm.
Hình thức lấy mẫu bao gồm các cách phổ biến như lấy máu, lấy nước tiểu, thông tiểu, và nếu cần thiết, có thể thu thập các mẫu vật khác trên cơ thể như mồ hôi, tóc, móng tay… Việc lựa chọn hình thức nào sẽ phụ thuộc vào điều kiện thực tế và khả năng xét nghiệm tại cơ sở.
Ngoài ra, nếu người bị xét nghiệm là dưới 18 tuổi, cần có sự đồng ý của cha mẹ hoặc người giám hộ hợp pháp, ngoại trừ trường hợp chỉ lấy mẫu nước tiểu.
Tình huống giả định:
Người từng cai nghiện bị buộc lấy mẫu kiểm tra khi có biểu hiện tái nghiện
-
Được phát hiện có biểu hiện bất thường tại công viên
Tháng 7/2025, anh Trần Văn Hùng (35 tuổi, cư trú tại phường Bãi Cháy, TP. Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh), từng có tiền sử nghiện ma túy và đã hoàn tất chương trình cai nghiện bắt buộc cách đây 1 năm. Trong một buổi tối, lực lượng công an tuần tra phát hiện Hùng nằm gục trong công viên và có dấu hiệu bất tỉnh, mạch yếu, mắt lờ đờ. -
Bị đưa đến cơ sở y tế và lấy mẫu theo hình thức bắt buộc
Công an phường Bãi Cháy lập tức phối hợp với Trung tâm Y tế thành phố Hạ Long đưa anh Hùng đến cơ sở y tế gần nhất. Do Hùng đang thuộc diện quản lý sau cai nghiện, lực lượng chức năng tiến hành xét nghiệm chất ma túy bắt buộc theo điểm d khoản 1 Điều 22 Luật Phòng, chống ma túy 2021. Mẫu nước tiểu và máu được lấy riêng tại khu vực dành cho nam giới, có sự giám sát của cán bộ y tế. -
Kết quả xác định tái nghiện và xử lý theo quy định
Kết quả xét nghiệm dương tính với heroin. Sau khi xác định tình trạng tái nghiện, UBND phường Bãi Cháy lập hồ sơ đề xuất áp dụng biện pháp cai nghiện bắt buộc lần 2 tại cơ sở cai nghiện của tỉnh, đồng thời cập nhật kết quả xét nghiệm vào hồ sơ quản lý.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Việc xét nghiệm chất ma túy là một biện pháp quan trọng trong công tác phòng, chống ma túy tại Việt Nam. Pháp luật hiện hành quy định rõ các đối tượng bắt buộc phải thực hiện xét nghiệm trong những trường hợp cụ thể nhằm phục vụ công tác quản lý. Đồng thời, quy trình lấy mẫu cũng được tổ chức bài bản, bảo đảm đúng nguyên tắc, phù hợp từng trường hợp.
