Một số doanh nghiệp vẫn áp dụng hình thức phạt tiền hoặc trừ lương người lao động khi họ vi phạm nội quy. Tuy nhiên, theo quy định pháp luật, đây là hành vi vi phạm và có thể bị xử phạt hành chính lên đến 40 triệu đồng.
1. Hành vi trừ lương thay cho xử lý kỷ luật có được hay không?
Theo quy định tại Điều 127 Bộ luật Lao động 2019:
Điều 124. Hình thức xử lý kỷ luật lao động
1. Khiển trách.2. Kéo dài thời hạn nâng lương không quá 06 tháng.
3. Cách chức.
4. Sa thải.
...
Điều 127. Các hành vi bị nghiêm cấm khi xử lý kỷ luật lao động
1. Xâm phạm sức khỏe, danh dự, tính mạng, uy tín, nhân phẩm của người lao động.2. Phạt tiền, cắt lương thay việc xử lý kỷ luật lao động.
3. Xử lý kỷ luật lao động đối với người lao động có hành vi vi phạm không được quy định trong nội quy lao động hoặc không thỏa thuận trong hợp đồng lao động đã giao kết hoặc pháp luật về lao động không có quy định.
Theo quy định tại khoản 2 Điều 127 Bộ luật Lao động năm 2019, người sử dụng lao động không được phép phạt tiền hoặc cắt lương của người lao động thay cho việc xử lý kỷ luật lao động.
Cụ thể, khi người lao động có hành vi vi phạm kỷ luật lao động (ví dụ: đi làm muộn, tự ý nghỉ không phép...), doanh nghiệp chỉ được áp dụng các hình thức kỷ luật được quy định tại Điều 124 của Bộ luật Lao động, bao gồm: khiển trách, kéo dài thời hạn nâng lương, cách chức hoặc sa thải. Việc trừ lương hoặc phạt tiền ngoài các trường hợp được pháp luật cho phép là vi phạm nghiêm trọng quy định cấm và có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định 12/2022/NĐ-CP.
Tình huống giả định
Chị Vũ Thị Thanh Nhàn là nhân viên hành chính của Công ty TNHH Dịch vụ Thương mại Tân Sơn có trụ sở tại Quận Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Trong hợp đồng lao động ký với chị Nhàn, không có điều khoản nào quy định hình thức xử lý kỷ luật đối với hành vi đi làm trễ. Nội quy lao động của công ty cũng chỉ nêu chung về việc “khuyến khích tuân thủ giờ làm việc” mà không quy định cụ thể biện pháp xử lý đối với vi phạm thời gian làm việc.
Trong tháng 4 và tháng 5 năm 2024, chị Vũ Thị Thanh Nhàn bị trừ tổng cộng 300.000 đồng vì ba lần đến công ty muộn do đưa con nhỏ đi học. Không đồng ý với cách xử lý này, chị Nhàn đã gửi đơn khiếu nại đến Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội Quận Bình Thạnh. Sau khi tiếp nhận đơn và kiểm tra nội dung phản ánh, đoàn thanh tra lao động đã làm việc trực tiếp với Công ty TNHH Dịch vụ Thương mại Tân Sơn và xác định: việc trừ lương chị Nhàn là hành vi vi phạm pháp luật lao động, cụ thể là vi phạm khoản 2 Điều 127 Bộ luật Lao động năm 2019.
Căn cứ kết quả thanh tra, công ty bị xử phạt vi phạm hành chính, bị buộc hoàn trả số tiền đã trừ trái pháp luật cho người lao động, đồng thời phải rà soát, điều chỉnh lại toàn bộ quy trình xử lý vi phạm nội quy theo đúng quy định pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Hành vi trừ tiền người lao động thay cho hình thức kỷ luật có bị xử phạt vi phạm hành chính không?
Theo quy định tại Điều 6, Điều 19 Nghị định 12/2022/NĐ-CP
Điều 6. Mức phạt tiền, thẩm quyền xử phạt và nguyên tắc áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính nhiều lần
1. Mức phạt tiền quy định đối với các hành vi vi phạm quy định tại Chương II, Chương III và Chương IV Nghị định này là mức phạt đối với cá nhân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1, 2, 3, 5 Điều 7; khoản 3, 4, 6 Điều 13; khoản 2 Điều 25; khoản 1 Điều 26; khoản 1, 5, 6, 7 Điều 27; khoản 8 Điều 39; khoản 5 Điều 41; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12 Điều 42; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 Điều 43; khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 Điều 45; khoản 3 Điều 46 Nghị định này. Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân....
Điều 19. Vi phạm quy định về kỷ luật lao động, trách nhiệm vật chất
...3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với người sử dụng lao động khi có một trong các hành vi sau đây:
...b) Dùng hình thức phạt tiền hoặc cắt lương thay việc xử lý kỷ luật lao động;
...
4. Biện pháp khắc phục hậu quả
...d) Buộc người sử dụng lao động trả lại khoản tiền đã thu hoặc trả đủ tiền lương cho người lao động đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 3 Điều này.
Việc người sử dụng lao động tự ý trừ lương người lao động với lý do vi phạm nội quy – như đi trễ, nghỉ không phép hoặc mắc lỗi trong công việc – không được coi là hình thức xử lý kỷ luật hợp pháp nếu không tuân thủ đúng trình tự, thủ tục theo Bộ luật Lao động. Đặc biệt, phạt tiền hoặc cắt lương thay cho việc xử lý kỷ luật lao động là hành vi bị nghiêm cấm và có thể bị xử phạt hành chính.
Theo quy định tại điểm b khoản 3 Điều 19 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, người sử dụng lao động sẽ bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng nếu áp dụng hành vi dùng hình thức phạt tiền hoặc cắt lương thay cho kỷ luật lao động. Hành vi này xâm phạm quyền lợi tài chính và sự ổn định thu nhập của người lao động, trái với nguyên tắc bảo vệ người lao động trong quan hệ lao động.
Ngoài việc bị xử phạt tiền, doanh nghiệp còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả theo điểm d khoản 4 Điều 19: buộc phải trả lại khoản tiền đã thu hoặc trả đủ phần tiền lương đã bị trừ sai cho người lao động.
Lưu ý: Mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.
Tình huống giả định
Anh Trần Quốc Dũng là nhân viên kho tại Công ty Cổ phần Giao nhận Vận tải Nam Phương, trụ sở tại Quận 12, Thành phố Hồ Chí Minh. Trong ba tháng gần đây, do khối lượng hàng hóa tăng cao, anh Dũng nhiều lần phải về muộn và có lúc đi làm trễ. Mặc dù công ty không tổ chức họp xử lý kỷ luật, cũng không lập biên bản vi phạm, nhưng kế toán công ty – theo chỉ đạo của Giám đốc Nguyễn Thị Bích Thủy – đã trừ vào lương tháng của anh Dũng tổng cộng 800.000 đồng với lý do "vi phạm thời gian làm việc và không tuân thủ quy định ca trực".
Bức xúc vì bị trừ lương mà không được thông báo, anh Dũng gửi đơn khiếu nại đến Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội Quận 12. Sau khi tiếp nhận phản ánh và kiểm tra hồ sơ, cơ quan chức năng xác định: Công ty Cổ phần Giao nhận Vận tải Nam Phương đã có hành vi vi phạm pháp luật lao động, cụ thể là tự ý trừ lương người lao động thay vì thực hiện quy trình kỷ luật đúng luật.
Căn cứ theo điểm b khoản 3 Điều 19 Nghị định 12/2022/NĐ-CP, công ty bị xử phạt 50.000.000 đồng, đồng thời buộc trả lại số tiền đã trừ sai cho anh Dũng theo quy định tại điểm d khoản 4 Điều 19. Cơ quan thanh tra lao động cũng yêu cầu công ty chấn chỉnh toàn bộ quy trình xử lý kỷ luật nội bộ, đảm bảo tuân thủ đúng trình tự pháp lý và không được dùng hình thức "trừ lương" để thay thế các biện pháp kỷ luật hợp pháp.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
Kết luận
Người sử dụng lao động không được phạt tiền hay cắt lương người lao động thay cho việc xử lý kỷ luật. Nếu vi phạm, mức phạt tiền sẽ lên đến 40.000.000 đồng đối với cá nhân và 80.000.000 đồng đối với tổ chức. Đồng thời, buộc người sử dụng lao động hoàn trả toàn bộ số tiền đã trừ trái pháp luật cho người lao động.
