Trong tố tụng hình sự, tạm giam là biện pháp cần thiết để bảo đảm sự có mặt của bị cáo trước Tòa. Tuy vậy, khi sự thật vụ án đã được làm rõ, pháp luật cho phép trả tự do ngay tại phiên tòa trong một số trường hợp nhất định. Quy định này thể hiện tính nhân đạo, công bằng và sự tôn trọng quyền con người trong xét xử hình sự.
Có 5 trường hợp bị cáo đang bị tạm giam được trả tự do ngay tại phiên tòa theo Điều 328 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
1. Bị cáo là ai?
Trả lời vắn tắt: Bị cáo là cá nhân hoặc pháp nhân đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử hình sự.
Căn cứ theo khoản 1 Điều 61 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 61. Bị cáo
1. Bị cáo là người hoặc pháp nhân đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử. Quyền và nghĩa vụ của bị cáo là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật này.
...
Bị cáo được coi là trung tâm của giai đoạn xét xử, là đối tượng mà Tòa án xem xét trách nhiệm hình sự dựa trên toàn bộ chứng cứ thu thập được trong quá trình điều tra và truy tố. Họ có quyền bào chữa, được suy đoán vô tội cho đến khi có bản án có hiệu lực. Quy định này thể hiện nguyên tắc suy đoán vô tội và tinh thần nhân đạo của pháp luật Việt Nam.
Tình huống giả định
-
Khởi tố tội trộm cắp tài sản
Ông Nguyễn Hữu Tâm (cư trú tại Thành phố Cần Thơ) bị khởi tố về tội “Trộm cắp tài sản” và bị tạm giam chờ xét xử.
-
Chưa đủ yếu tố cấu thành
Sau quá trình tranh tụng, Tòa án nhận thấy hành vi của ông Tâm chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
-
Tuyên bố không phạm tội
Hội đồng xét xử quyết định tuyên bố ông Tâm không phạm tội và cho trả tự do ngay tại phiên tòa. Tình huống này thể hiện nguyên tắc “suy đoán vô tội” được bảo đảm trong tố tụng hình sự Việt Nam.
Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
2. Các trường hợp bị cáo đang bị tạm giam được trả tự do ngay tại phiên tòa
Trả lời vắn tắt: Có 5 trường hợp: Được tuyên vô tội; được miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt; bị xử phạt bằng hình phạt không phải tù; bị phạt tù nhưng được hưởng án treo; hoặc thời gian tạm giam đã bằng hoặc dài hơn thời hạn phạt tù.
Căn cứ theo Điều 328 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 328. Trả tự do cho bị cáo
Trong các trường hợp sau đây, Hội đồng xét xử phải tuyên bố trả tự do ngay tại phiên tòa cho bị cáo đang bị tạm giam, nếu họ không bị tạm giam về một tội phạm khác:
1. Bị cáo không có tội;
2. Bị cáo được miễn trách nhiệm hình sự hoặc được miễn hình phạt;
3. Bị cáo bị xử phạt bằng hình phạt không phải là hình phạt tù;
4. Bị cáo bị xử phạt tù nhưng được hưởng án treo;
5. Thời hạn phạt tù bằng hoặc ngắn hơn thời gian bị cáo đã bị tạm giam.
Nhằm bảo đảm sự công bằng trong tố tụng và tránh việc giam giữ vượt quá cần thiết. Việc trả tự do cho bị cáo ngay tại phiên tòa được quy định trong 5 trường hợp cụ thể, thể hiện trách nhiệm của Hội đồng xét xử trong việc bảo vệ quyền con người, đặc biệt là quyền tự do thân thể. Quy định giúp ngăn giam giữ quá mức, bảo vệ quyền con người và khẳng định sự công bằng, nhân đạo trong tố tụng hình sự.
Tình huống giả định
-
Bị cáo bị buộc tội
Bà Trần Minh Hạnh (cư trú tại Thành phố Đà Nẵng) bị tạm giam 10 tháng vì bị cáo buộc tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”.
-
Tòa án xác định
Sau khi xét xử, Tòa án xác định hành vi của bà Hạnh chỉ cấu thành “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” với mức hình phạt 9 tháng tù.
-
Trả tự do cho bà Hạnh
Vì thời gian tạm giam đã bằng thời gian phạt tù, Hội đồng xét xử quyết định trả tự do cho bà Hạnh ngay tại phiên tòa. Trường hợp này minh chứng cho việc pháp luật luôn cân bằng giữa trừng phạt và nhân đạo.
Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
3. Kết luận
Việc trả tự do cho bị cáo đang bị tạm giam thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật và bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự. Những quy định này không chỉ giúp bảo đảm công bằng mà còn củng cố niềm tin của nhân dân vào tính minh bạch, nhân đạo của nền tư pháp Việt Nam.
