Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là một trong các đương sự trong tố tụng dân sự và được pháp luật quy định rõ về quyền và nghĩa vụ.
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng dân sự là một chủ thể đặc biệt, bởi việc giải quyết vụ án có thể tác động trực tiếp đến quyền và nghĩa vụ hợp pháp của họ. Trong thực tiễn, sự tham gia của nhóm chủ thể này giúp bảo đảm tính toàn diện, khách quan khi Tòa án đưa ra phán quyết. Đồng thời, pháp luật đã có những quy định rõ ràng về khái niệm, quyền và nghĩa vụ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nhằm bảo vệ công bằng cho tất cả các bên trong vụ việc.
1. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng dân sự là ai?
Khoản 3 Điều 68 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 68. Đương sự trong vụ việc dân sự
3. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án dân sự là người tuy không khởi kiện, không bị kiện, nhưng việc giải quyết vụ án dân sự có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ nên họ được tự mình đề nghị hoặc các đương sự khác đề nghị và được Tòa án chấp nhận đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
Trường hợp việc giải quyết vụ án dân sự có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của một người nào đó mà không có ai đề nghị đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan thì Tòa án phải đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan.
Trong tố tụng dân sự, bên cạnh nguyên đơn và bị đơn, còn có thể xuất hiện người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Họ tham gia để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình, đồng thời bảo đảm phán quyết của Tòa án khách quan, toàn diện và không bỏ sót quyền lợi của bất kỳ ai. Người này có thể tham gia với tư cách độc lập hoặc theo bên nguyên đơn/bị đơn, tùy tính chất liên quan của quyền và nghĩa vụ. Việc đưa họ vào tham gia tố tụng vừa bảo đảm quyền lợi của cá nhân đó, vừa hạn chế việc phát sinh tranh chấp mới sau khi vụ án đã có bản án, quyết định. Đây là cơ chế phòng ngừa xung đột pháp lý hiệu quả trong tố tụng dân sự.
Tình huống giả định
Tranh chấp hợp đồng mua bán nhà tại TP. Hồ Chí Minh
-
Phát sinh tranh chấp
Tháng 5/2025, bà Nguyễn Thị Lan ký hợp đồng bán căn hộ cho ông Trần Minh Quang. Sau đó, ông Quang khởi kiện ra Tòa án nhân dân khu vực 1 yêu cầu bà Lan bàn giao nhà đúng hạn. Tuy nhiên, căn hộ này trước đó đã được bà Lan thế chấp tại Ngân hàng TMCP Đông Á để vay vốn kinh doanh. -
Xem xét sự tham gia của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan
Trong quá trình giải quyết, Tòa án nhận thấy việc giải quyết tranh chấp giữa ông Quang và bà Lan sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của Ngân hàng TMCP Đông Á, đơn vị đang nắm giữ quyền thế chấp căn hộ. Dù Ngân hàng TMCP Đông Á không phải là nguyên đơn hay bị đơn, nhưng nếu Tòa án buộc bà Lan giao nhà cho ông Quang mà không có sự tham gia của ngân hàng, quyền lợi hợp pháp của ngân hàng sẽ bị bỏ sót. -
Quyết định của Tòa án
Căn cứ Khoản 3 Điều 68 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án đã chủ động đưa Ngân hàng TMCP Đông Á tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Điều này bảo đảm rằng mọi quyền và nghĩa vụ liên quan đến căn hộ được xem xét toàn diện, tránh phát sinh tranh chấp khác sau khi vụ án có hiệu lực.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng dân sự có quyền và nghĩa vụ gì?
Điều 73 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 73. Quyền, nghĩa vụ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan
1. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có quyền, nghĩa vụ sau đây:
a) Các quyền, nghĩa vụ quy định tại Điều 70 của Bộ luật này;
b) Có thể có yêu cầu độc lập hoặc tham gia tố tụng với bên nguyên đơn hoặc với bên bị đơn.
2. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập và yêu cầu độc lập này có liên quan đến việc giải quyết vụ án thì có quyền, nghĩa vụ của nguyên đơn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này. Trường hợp yêu cầu độc lập không được Tòa án chấp nhận để giải quyết trong cùng vụ án thì người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có quyền khởi kiện vụ án khác.
3. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nếu tham gia tố tụng với bên nguyên đơn hoặc chỉ có quyền lợi thì có quyền, nghĩa vụ của nguyên đơn quy định tại Điều 71 của Bộ luật này.
4. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan nếu tham gia tố tụng với bên bị đơn hoặc chỉ có nghĩa vụ thì có quyền, nghĩa vụ của bị đơn quy định tại Điều 72 của Bộ luật này.
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là một chủ thể “linh hoạt” trong tố tụng dân sự, bởi vị trí pháp lý của họ có thể thay đổi tùy theo tính chất của vụ việc. Nếu họ có yêu cầu độc lập, họ sẽ được xem như nguyên đơn với đầy đủ quyền đưa ra chứng cứ, yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi, hoặc khởi kiện một vụ án khác nếu yêu cầu không được chấp nhận trong cùng vụ án. Trường hợp tham gia cùng nguyên đơn, họ sẽ được áp dụng các quyền và nghĩa vụ của nguyên đơn; ngược lại, nếu đứng về phía bị đơn, họ phải gánh các nghĩa vụ tố tụng như bị đơn.
Điểm đặc biệt ở đây là pháp luật trao cho họ sự chủ động lựa chọn cách tham gia tố tụng, đồng thời cũng bảo đảm tính cân bằng, khách quan khi giải quyết vụ án. Quy định này nhằm tránh tình trạng bỏ sót quyền lợi hoặc nghĩa vụ của một bên thứ ba, bảo đảm phán quyết của Tòa án có giá trị toàn diện, hạn chế tối đa nguy cơ phát sinh tranh chấp tiếp theo.
Tình huống giả định
Tranh chấp hợp đồng mua bán ô tô tại TP. Hồ Chí Minh
-
Phát sinh vụ việc
Tháng 8/2025, ông Lê Văn Hùng khởi kiện bà Phạm Thị Hoa ra Tòa án nhân dân khu vực 1 (TP. Hồ Chí Minh), yêu cầu bà Hoa phải bàn giao chiếc ô tô đã nhận cọc 200 triệu đồng nhưng không giao xe đúng hạn. -
Sự xuất hiện của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan
Trong khi vụ án đang được giải quyết, Ngân hàng TMCP An Việt có đơn đề nghị tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Nguyên nhân là bà Hoa đã thế chấp chính chiếc ô tô trên cho ngân hàng để vay vốn 500 triệu đồng. Do vậy, kết quả xét xử có thể ảnh hưởng trực tiếp đến quyền xử lý tài sản bảo đảm của ngân hàng. -
Vai trò pháp lý trong vụ án
Ngân hàng TMCP An Việt đưa ra yêu cầu độc lập, đề nghị Tòa án xác định chiếc ô tô đang thế chấp và chỉ có thể chuyển giao khi bà Hoa hoàn tất nghĩa vụ trả nợ. Với yêu cầu độc lập này, ngân hàng được hưởng quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn, có quyền đưa ra chứng cứ, yêu cầu bảo vệ quyền lợi của mình. -
Kết quả giải quyết
Tòa án đã chấp nhận đưa Ngân hàng TMCP An Việt tham gia tố tụng, đồng thời xem xét yêu cầu độc lập của ngân hàng cùng với tranh chấp giữa ông Hùng và bà Hoa. Điều này bảo đảm rằng quyền lợi của cả ba bên đều được cân nhắc khách quan, không bỏ sót.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng dân sự giúp bảo đảm tính toàn diện và công bằng khi giải quyết vụ án. Họ không trực tiếp khởi kiện hay bị kiện nhưng quyền, nghĩa vụ hợp pháp có thể bị ảnh hưởng nên Tòa án cần đưa vào tham gia tố tụng. Nhóm chủ thể này được hưởng đầy đủ quyền chung của đương sự, có thể có yêu cầu độc lập hoặc tham gia cùng nguyên đơn, bị đơn theo quy định pháp luật.
