Thẩm quyền hòa giải trong tố tụng dân sự thuộc về cơ quan nào?

Trong tố tụng dân sự, hòa giải và quyền yêu cầu Tòa án giải quyết vụ việc là những nguyên tắc nền tảng. Hòa giải tạo điều kiện để các bên tự thỏa thuận, giữ gìn quan hệ xã hội ổn định. Đồng thời, quyền yêu cầu Tòa án bảo đảm mọi tranh chấp dân sự đều được xem xét, giải quyết kịp thời. Pháp luật hiện hành đã quy định rõ trách nhiệm của Tòa án đối với cả hai nguyên tắc này.

1. Thẩm quyền hòa giải trong tố tụng dân sự thuộc về cơ quan nào?

Điều 10 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định như sau: 

Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 

Điều 10. Hòa giải trong tố tụng dân sự 

Tòa án có trách nhiệm tiến hành hòa giải và tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự thỏa thuận với nhau về việc giải quyết vụ việc dân sự theo quy định của Bộ luật này.

Trong hệ thống tố tụng dân sự, Tòa án nhân dân là cơ quan duy nhất có trách nhiệm tiến hành hòa giải. Đây là thủ tục bắt buộc trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, thể hiện nguyên tắc tôn trọng quyền tự định đoạt của đương sự. Khác với hòa giải tại cơ sở, hòa giải tại Tòa án có hiệu lực pháp lý cao, điều này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian, chi phí mà còn củng cố sự ổn định của quan hệ xã hội.

Tình huống giả định

• Tòa án nhân dân khu vực tiến hành hòa giải
  Ngày 10/6/2025, bà Nguyễn Thị Hạnh (trú tại phường Nhiêu Lộc, TP. Hồ Chí Minh) khởi kiện ông Lê Văn Dũng về tranh chấp hợp đồng thuê nhà.

• Các bên tự thỏa thuận nhờ hòa giải

  Ngày 20/6/2025, Tòa án nhân dân khu vực 1 mở phiên hòa giải. Thẩm phán phân tích hậu quả pháp lý, khuyến khích hai bên tự thống nhất.

• Kết quả công nhận thỏa thuận
  Hai bên đồng ý giảm tiền thuê từ 12 triệu xuống 10 triệu đồng/tháng và tiếp tục duy trì hợp đồng. Tòa án ghi nhận thỏa thuận và ban hành quyết định công nhận hòa giải thành, có hiệu lực như bản án.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Tòa án có quyền được từ chối giải quyết vụ việc dân sự không?

Khoản 2 Điều 4 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định như sau: 

Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 

Điều 4. Quyền yều cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp 

...

2. Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng.

Vụ việc dân sự chưa có điều luật để áp dụng là vụ việc dân sự thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự nhưng tại thời điểm vụ việc dân sự đó phát sinh và cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu Tòa án giải quyết chưa có điều luật để áp dụng.

Việc giải quyết vụ việc dân sự quy định tại khoản này được thực hiện theo các nguyên tắc do Bộ luật Dân sự và Bộ luật này quy định.

Trong xã hội luôn thay đổi, nhiều quan hệ dân sự phát sinh chưa kịp được pháp luật quy định, nếu Tòa án được phép từ chối thì quyền lợi công dân sẽ không được bảo đảm. Thay vào đó, thẩm phán phải căn cứ vào nguyên tắc của Bộ luật Dân sự và Bộ luật Tố tụng dân sự để xét xử. Đây là cơ sở để hình thành thực tiễn pháp lý và án lệ, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật.

Tình huống giả định 

• Doanh nghiệp khởi kiện về tranh chấp mới
  Ngày 05/7/2025, Công ty TNHH Minh Long (tỉnh Quảng Ninh) khởi kiện đối tác về việc chiếm giữ dữ liệu trí tuệ nhân tạo – vấn đề pháp luật chưa có quy định chi tiết.

• Tòa án vẫn phải giải quyết
  Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh không được từ chối thụ lý với lý do “chưa có điều luật để áp dụng”.

• Phương thức giải quyết
  Thẩm phán dựa trên nguyên tắc tự do, thiện chí, trung thực trong Bộ luật Dân sự để đưa ra phán quyết công bằng, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

3. Kết luận 

Hòa giải và quyền yêu cầu Tòa án giải quyết vụ việc dân sự là hai nguyên tắc then chốt của pháp luật tố tụng dân sự hiện hành. Hòa giải thể hiện sự nhân văn, giúp đương sự tự thỏa thuận, còn quy định “Tòa án không được từ chối giải quyết” khẳng định vai trò bảo vệ công lý tối cao. Sự kết hợp này vừa bảo đảm quyền lợi công dân, vừa giữ gìn trật tự, công bằng trong đời sống pháp lý.