Pháp luật tố tụng hình sự không chỉ đặt ra quy trình xử lý người phạm tội mà còn bảo đảm quyền lợi cho người bị xâm hại trong quá trình tiến hành tố tụng. Một trong những nội dung quan trọng là quy định về quyền được bồi thường khi bị oan sai và quyền khiếu nại, tố cáo khi phát hiện có hành vi vi phạm pháp luật tố tụng. Những quy định này góp phần bảo vệ quyền con người và nâng cao trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng.
Người bị oan sai có quyền được bồi thường như thế nào?
Khoản 1 và 2 Điều 31 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 31. Bảo đảm quyền được bồi thường của người bị thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự
Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án oan, trái pháp luật có quyền được bồi thường thiệt hại về vật chất, tinh thần và phục hồi danh dự.
Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại và phục hồi danh dự, quyền lợi cho người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án oan, trái pháp luật do cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gây ra.Người khác bị thiệt hại do cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gây ra có quyền được Nhà nước bồi thường thiệt hại.
Theo quy định này, mọi cá nhân nếu bị oan sai trong bất kỳ giai đoạn tố tụng nào: từ bắt giữ, tạm giam, khởi tố cho đến thi hành án, đều có quyền yêu cầu Nhà nước bồi thường. Bồi thường bao gồm cả thiệt hại về vật chất, tinh thần và quyền lợi bị ảnh hưởng. Đồng thời, người bị oan cũng được phục hồi danh dự bằng hình thức công khai xin lỗi, cải chính. Ngoài ra, những cá nhân không phải là bị can, bị cáo nhưng vẫn bị thiệt hại do sai phạm của cơ quan tố tụng cũng có quyền được yêu cầu bồi thường theo quy định của Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
Tình huống giả định
Anh Lê Minh Trí bị bắt giữ và tạm giam 6 tháng vì nghi ngờ liên quan đến một vụ cướp tài sản xảy ra tại TP. Biên Hòa. Tuy nhiên, trong quá trình điều tra, cơ quan công an phát hiện có nhầm lẫn nghiêm trọng trong nhận dạng và chứng cứ, nên đã đình chỉ điều tra và trả tự do cho anh Trí. Sau đó, anh Trí làm đơn yêu cầu bồi thường thiệt hại vì bị bắt và giam giữ oan.
Căn cứ theo Điều 31 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, anh Trí được bồi thường toàn bộ khoản thiệt hại thực tế, tổn thất tinh thần, thu nhập bị mất, đồng thời được tổ chức xin lỗi công khai để phục hồi danh dự. Đây là quyền hợp pháp mà pháp luật bảo đảm cho người bị thiệt hại do cơ quan tố tụng gây ra.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Cá nhân, tổ chức có thể tố cáo hoặc khiếu nại trong tố tụng hình sự ra sao?
Điều 32 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 32. Bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự
Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu nại, cá nhân có quyền tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong hoạt động tố tụng hình sự của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hoặc của bất cứ cá nhân nào thuộc các cơ quan đó.Cơ quan, người có thẩm quyền phải tiếp nhận, xem xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo kịp thời, đúng pháp luật; gửi văn bản kết quả giải quyết cho người khiếu nại, tố cáo, cơ quan, tổ chức khiếu nại và có biện pháp khắc phục.
Trình tự, thủ tục, thẩm quyền giải quyết khiếu nại, tố cáo do Bộ luật này quy định.
Nghiêm cấm việc trả thù người khiếu nại, tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống người khác.
Theo quy định trên, bất kỳ cá nhân hoặc tổ chức nào cũng có thể thực hiện quyền khiếu nại nếu cho rằng hành vi tố tụng của cơ quan có thẩm quyền là trái pháp luật hoặc gây ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của mình. Riêng đối với tố cáo, chỉ cá nhân mới được thực hiện để phản ánh hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra, truy tố hoặc xét xử. Cơ quan có thẩm quyền bắt buộc phải tiếp nhận, xem xét và xử lý các đơn khiếu nại, tố cáo, đồng thời phải có biện pháp khắc phục nếu phát hiện sai phạm. Pháp luật cũng nghiêm cấm mọi hành vi trả thù người tố cáo hoặc lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo để vu khống.
Tình huống giả định
Trong một vụ án ma túy tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, chị Nguyễn Thị Thanh, người làm chứng đã tố cáo điều tra viên có hành vi đe dọa, ép cung trong quá trình lấy lời khai. Chị Thanh đã gửi đơn tố cáo đến Viện kiểm sát nhân dân cấp huyện. Sau khi xác minh nội dung tố cáo, cơ quan chức năng xác định có vi phạm tố tụng và ra quyết định xử lý kỷ luật đối với điều tra viên liên quan.
Việc chị Thanh gửi đơn tố cáo là hoàn toàn đúng pháp luật, được bảo vệ bởi Điều 32 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015. Cơ quan tiếp nhận có nghĩa vụ xử lý đúng quy định, đồng thời nghiêm cấm mọi hành vi trả đũa người tố cáo.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Pháp luật tố tụng hình sự bảo đảm quyền được bồi thường cho người bị oan sai và thiệt hại do sai phạm trong hoạt động tố tụng. Bên cạnh đó, cá nhân và tổ chức có thể thực hiện quyền khiếu nại hoặc tố cáo nếu phát hiện hành vi vi phạm pháp luật, và các cơ quan có trách nhiệm phải giải quyết đúng quy định.
