Người bị buộc tội có quyền tự bào chữa không?

Trong tố tụng hình sự, “người bị buộc tội” là khái niệm trung tâm, gắn liền với việc thực hiện quyền bào chữa và xác định phạm vi áp dụng các biện pháp tố tụng. Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định rõ các chủ thể được xem là người bị buộc tội quyền tự bào chữa của họ trong suốt quá trình tố tụng.

1. Người bị buộc tội là ai?

Căn cứ theo điểm đ khoản 1 Điều 4 Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự:

Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự

Điều 4. Giải thích từ ngữ

1. Trong Bộ luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

…
đ) Người bị buộc tội gồm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo.

...

...

Theo quy định này, người bị buộc tội không chỉ là người đã bị khởi tố là bị can, hay bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử như bị cáo mà còn bao gồm người bị bắt hoặc bị tạm giữ. Họ là chủ thể trung tâm của tố tụng hình sự, được pháp luật bảo vệ quyền con người, quyền công dân và đặc biệt là quyền bào chữa trong mọi giai đoạn tố tụng.

Tình huống giả định

• Người dân bị tạm giữ vì nghi ngờ có hành vi phạm tội
  Ngày 20/8/2025, tại TP Đà Nẵng, anh Trần Đức Duy bị tạm giữ để điều tra về hành vi cố ý gây thương tích trong một vụ xô xát tại quán cà phê.

• Cơ quan điều tra thông báo quyền của người bị buộc tội
  Ngay sau khi ra quyết định tạm giữ, Cơ quan Cảnh sát điều tra – Công an TP Đà Nẵng đã thông báo cho anh Duy biết mình là người bị buộc tội, đồng thời giải thích quyền được mời luật sư hoặc tự bào chữa.

• Người bị tạm giữ mời luật sư tham gia bảo vệ quyền lợi
  Anh Duy liên hệ với một luật sư thuộc Đoàn Luật sư TP Đà Nẵng để được hỗ trợ trong quá trình điều tra, đảm bảo quyền lợi hợp pháp theo Bộ luật Tố tụng hình sự.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Người bị buộc tội có quyền tự bào chữa không?

Căn cứ theo Điều 16 Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự:

Văn bản hợp nhất 46/VBHN-VPQH 2025 Bộ luật Tố tụng hình sự

Điều 16. Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự

Người bị buộc tội có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa.

Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm cho người bị buộc tội, bị hại, đương sự thực hiện đầy đủ quyền bào chữa, quyền và lợi ích hợp pháp của họ theo quy định của Bộ luật này.

Quyền bào chữa là một trong những quyền cơ bản nhất của người bị buộc tội, thể hiện nguyên tắc “bình đẳng trong tố tụng” và “suy đoán vô tội”. Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án có trách nhiệm bảo đảm thực thi đầy đủ quyền này bằng việc thông báo, tạo điều kiện cho người bị buộc tội được tự trình bày, đưa ra chứng cứ hoặc mời người bào chữa.

Tình huống giả định

• Người bị khởi tố muốn tự bào chữa tại phiên tòa
  Tháng 9/2025, tại TP Hồ Chí Minh, bị cáo Nguyễn Hoàng Tâm bị truy tố về tội “Trộm cắp tài sản” theo Bộ luật Hình sự 2015.

• Hội đồng xét xử giải thích quyền bào chữa
  Trước khi bắt đầu phần xét hỏi, Tòa án nhân dân khu vực 1 – TP Hồ Chí Minh giải thích cho bị cáo Tâm về quyền được tự bào chữa, mời luật sư hoặc người khác bào chữa giúp theo quy định tại Điều 16 Bộ luật Tố tụng hình sự.

• Bị cáo lựa chọn tự bào chữa và được Tòa chấp nhận
  Sau khi cân nhắc, bị cáo Tâm lựa chọn tự bào chữa, tự trình bày ý kiến và cung cấp chứng cứ trước Tòa; quyền này được Hội đồng xét xử ghi nhận trong biên bản phiên tòa theo đúng trình tự pháp luật.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Pháp luật tố tụng hình sự quy định rõ: người bị buộc tội gồm người bị bắt, bị tạm giữ, bị can và bị cáo. Họ có quyền tự bào chữa, nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa, và các cơ quan tiến hành tố tụng phải đảm bảo quyền này được thực hiện đầy đủ.