Trong các vụ án hình sự, việc đảm bảo quyền bào chữa cho người bị buộc tội đóng vai trò quan trọng trong quá trình tố tụng công bằng và khách quan. Pháp luật đã quy định rõ về thời điểm người bào chữa được tham gia vào vụ án để thực hiện quyền và nghĩa vụ hợp pháp của mình. Bên cạnh đó, người có quyền lựa chọn người bào chữa cũng được xác định cụ thể nhằm tránh việc áp đặt hay can thiệp ngoài ý chí của người bị buộc tội.
Người bào chữa được tham gia tố tụng hình sự từ thời điểm nào?
Khoản 1 Điều 74 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 74. Thời điểm người bào chữa tham gia tố tụng
Người bào chữa tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can.Trường hợp bắt, tạm giữ người thì người bào chữa tham gia tố tụng từ khi người bị bắt có mặt tại trụ sở của Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra hoặc từ khi có quyết định tạm giữ.
Trường hợp cần giữ bí mật điều tra đối với các tội xâm phạm an ninh quốc gia thì Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền quyết định để người bào chữa tham gia tố tụng từ khi kết thúc điều tra.
Người bào chữa không phải lúc nào cũng phải chờ đến khi có quyết định khởi tố bị can mới được tham gia vào vụ án. Trong các trường hợp có hoạt động bắt hoặc tạm giữ, họ được quyền tham gia từ khi người bị bắt có mặt tại trụ sở cơ quan điều tra hoặc có quyết định tạm giữ. Điều này góp phần bảo đảm cho người bị buộc tội được bảo vệ quyền lợi từ những thời điểm đầu tiên của quá trình tố tụng.
Tuy nhiên, với các vụ án liên quan đến tội xâm phạm an ninh quốc gia, nếu việc giữ bí mật điều tra là cần thiết, Viện trưởng Viện kiểm sát có quyền quyết định hoãn sự tham gia của người bào chữa cho đến khi kết thúc điều tra.
Tình huống giả định
-
Anh Trần Hoàng Vũ bị bắt giữ
Anh Trần Hoàng Vũ bị bắt giữ vào ban đêm do nghi ngờ liên quan đến hành vi mua bán trái phép chất ma túy. -
Gia đình anh Vũ nhờ luật sư bào chữa
Gia đình anh Vũ nhờ luật sư Trần Quang Long bào chữa. Sáng hôm sau, luật sư đến Công an quận đề nghị tham gia tố tụng nhưng bị từ chối với lý do vụ án chưa khởi tố. -
Cơ quan điều tra chấp thuận cho luật sư tham gia làm việc.
Luật sư viện dẫn Điều 74 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 để bảo vệ quyền tham gia ngay từ thời điểm bị bắt. Cơ quan điều tra sau đó chấp thuận cho luật sư tham gia làm việc. -
Cơ sở pháp lý
Khoản 4 Điều 74 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Ai là người có quyền lựa chọn người bào chữa trong tố tụng hình sự?
Khoản 1 và khoản 2 Điều 75 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 75. Lựa chọn người bào chữa
1. Người bào chữa do người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ lựa chọn.
2. Trong thời hạn 12 giờ kể từ khi nhận được đơn yêu cầu người bào chữa của người bị bắt, bị tạm giữ thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị bắt, người bị tạm giữ có trách nhiệm chuyển đơn này cho người bào chữa, người đại diện hoặc người thân thích của họ. Trường hợp người bị bắt, người bị tạm giữ không nêu đích danh người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị bắt, bị tạm giữ phải chuyển đơn này cho người đại diện hoặc người thân thích của họ để những người này nhờ người bào chữa.
Trong thời hạn 24 giờ kể khi nhận được đơn yêu cầu người bào chữa của người bị tạm giam thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị tạm giam có trách nhiệm chuyển đơn này cho người bào chữa, người đại diện hoặc người thân thích của họ. Trường hợp người bị tạm giam không nêu đích danh người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền đang quản lý người bị tạm giam phải chuyển đơn này cho người đại diện hoặc người thân thích của họ để những người này nhờ người bào chữa.
...
Người bị buộc tội có quyền chủ động lựa chọn người bào chữa. Nếu vì lý do nào đó không thể tự mình chỉ định rõ ràng, thì người đại diện hoặc người thân thích có thể thay mặt họ làm điều này. Khi nhận được đơn yêu cầu, cơ quan có thẩm quyền phải chuyển đơn đến đúng người trong thời hạn 12–24 giờ tùy trường hợp. Nếu bị tạm giữ hoặc tạm giam mà chưa ghi rõ tên người bào chữa, thì cơ quan quản lý phải chủ động thông báo cho người thân thích hoặc đại diện để họ tìm người bào chữa phù hợp. Cách quy định này nhằm bảo đảm quyền được bảo vệ hợp pháp cho người bị buộc tội trong mọi hoàn cảnh.
Tình huống giả định
-
Chị Nguyễn Thị Kiều Trang bị tạm giam
Chị Nguyễn Thị Kiều Trang bị tạm giam để điều tra về hành vi làm giả giấy tờ vay vốn ngân hàng. -
Em trai chị Trang làm đơn đề nghị mời luật sư cho chị
Do chưa kịp chỉ định người bào chữa, em trai chị là anh Nguyễn Hữu Cường đã làm đơn đề nghị mời luật sư Trần Nhật Phong bảo vệ quyền lợi cho chị.
Tuy nhiên, cơ quan tạm giam từ chối vì không có chỉ định trực tiếp từ người bị tạm giam. -
Cơ quan chức năng đã chấp nhận đề nghị
Anh Cường viện dẫn Điều 75 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 về quyền của người thân trong trường hợp đặc biệt.
Sau khi kiểm tra, cơ quan chức năng đã chấp nhận đề nghị và làm thủ tục mời luật sư tham gia. -
Cơ sở pháp lý
Khoản 2 Điều 75 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Trong tố tụng hình sự, người bào chữa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội. Người bào chữa được tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can hoặc sớm hơn trong trường hợp có bắt, tạm giữ, trừ những trường hợp đặc biệt về an ninh quốc gia. Quyền lựa chọn người bào chữa thuộc về người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ, bảo đảm nguyên tắc tự nguyện và bảo vệ kịp thời.
