Bảo hiểm xã hội giữ vai trò quan trọng để người lao động được đảm bảo quyền lợi khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động hay nghỉ hưu. Tuy nhiên, không ít trường hợp người lao động hoặc doanh nghiệp ngừng đóng bảo hiểm xã hội một thời gian và lo lắng về việc có bị mất quyền lợi hay không. Nhiều người cũng băn khoăn không rõ khi nào thì hành vi chậm đóng sẽ bị tính lãi và xử phạt theo quy định.
1. Không đóng bảo hiểm xã hội trong bao lâu thì bị cắt quyền lợi?
Điều 61 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 có quy định như sau:
Điều 61. Bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội
Người lao động khi nghỉ việc mà chưa đủ điều kiện để hưởng lương hưu theo quy định tại Điều 54 và Điều 55 của Luật này hoặc chưa hưởng bảo hiểm xã hội một lần theo quy định tại Điều 60 của Luật này thì được bảo lưu thời gian đóng bảo hiểm xã hội.
Bên cạnh đó, khoản 5 Điều 3 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 quy định:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
5. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội là thời gian được tính từ khi người lao động bắt đầu đóng bảo hiểm xã hội cho đến khi dừng đóng. Trường hợp người lao động đóng bảo hiểm xã hội không liên tục thì thời gian đóng bảo hiểm xã hội là tổng thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội.
Nhiều người lao động lo lắng rằng nếu mình nghỉ làm hoặc ngừng đóng bảo hiểm xã hội trong một thời gian thì sẽ bị "mất trắng" toàn bộ thời gian đã đóng trước đó. Tuy nhiên, theo quy định pháp luật hiện hành, quyền lợi của người lao động vẫn được bảo lưu nếu họ chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu hoặc chưa nhận trợ cấp bảo hiểm xã hội một lần.
Cụ thể, thời gian đóng bảo hiểm xã hội trước đây sẽ được cộng dồn với các giai đoạn đóng sau này (nếu có), bất kể người lao động có gián đoạn đóng trong bao lâu. Đây là cơ chế rất nhân văn, giúp người lao động không bị thiệt thòi khi thay đổi công việc hoặc có giai đoạn tạm nghỉ vì lý do cá nhân. Pháp luật không quy định thời hạn tối đa phải tiếp tục đóng sau khi nghỉ việc. Dù nghỉ vài tháng hay vài năm, miễn chưa rút bảo hiểm xã hội một lần thì thời gian đã đóng trước đó vẫn được giữ nguyên và bảo lưu.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Diễm (35 tuổi, ngụ tại TP. Đà Nẵng) làm kế toán cho một công ty thương mại và đã tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc liên tục được 6 năm. Tháng 6/2022, chị nghỉ việc để chăm con nhỏ và không tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội trong suốt 2 năm sau đó.
Khi con vào lớp 1, chị Diễm xin làm lại cho một công ty khác vào tháng 9/2024. Công ty mới tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội cho chị theo hợp đồng lao động. Chị băn khoăn không rõ 6 năm đã đóng trước đây có bị mất không.
Khi tra cứu tại cơ quan bảo hiểm xã hội, chị được xác nhận rằng toàn bộ 6 năm trước đó vẫn được bảo lưu, và sẽ được cộng dồn vào thời gian mới khi chị tiếp tục tham gia. Như vậy, dù ngừng đóng gần 2 năm, quyền lợi không bị cắt, vì chị chưa từng rút bảo hiểm xã hội một lần và chưa đủ điều kiện hưởng lương hưu.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Chậm đóng bảo hiểm xã hội bao lâu thì bị tính lãi?
Điều 122 Luật Bảo hiểm xã hội 2014 có quy định như sau:
Điều 122. Xử lý vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội
...
3. Người sử dụng lao động có hành vi vi phạm quy định tại các khoản 1, 2 và 3 Điều 17 của Luật này từ 30 ngày trở lên thì ngoài việc phải đóng đủ số tiền chưa đóng, chậm đóng và bị xử lý theo quy định của pháp luật, còn phải nộp số tiền lãi bằng 02 lần mức lãi suất đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội bình quân của năm trước liền kề tính trên số tiền, thời gian chậm đóng; nếu không thực hiện thì theo yêu cầu của người có thẩm quyền, ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước có trách nhiệm trích từ tài khoản tiền gửi của người sử dụng lao động để nộp số tiền chưa đóng, chậm đóng và lãi của số tiền này vào tài khoản của cơ quan bảo hiểm xã hội.
Pháp luật quy định rõ ràng về việc tính lãi đối với hành vi chậm đóng bảo hiểm xã hội. Nếu doanh nghiệp hoặc cá nhân sử dụng lao động chậm nộp từ 30 ngày trở lên, thì không chỉ phải nộp lại đủ số tiền gốc chưa đóng, mà còn phải nộp thêm tiền lãi. Mức lãi được tính bằng hai lần mức lãi suất đầu tư bình quân của quỹ BHXH trong năm trước, nhân với số tiền chậm đóng và thời gian bị chậm. Đây là chế tài nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và buộc doanh nghiệp không được trì hoãn nghĩa vụ đóng BHXH.
Việc tính lãi chỉ áp dụng với người sử dụng lao động, không áp dụng với người lao động đã nghỉ việc. Trong thực tế, hành vi chậm đóng không chỉ làm mất quyền lợi của người lao động khi cần thanh toán các chế độ (thai sản, ốm đau, tai nạn…), mà còn khiến doanh nghiệp bị thanh tra, xử phạt hành chính, thậm chí bị cưỡng chế tài khoản nếu cố tình không khắc phục.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Thương mại Gia Phát (trụ sở tại quận Bình Tân, TP.HCM) có 30 nhân viên đang làm việc, nhưng do gặp khó khăn tài chính nên đã ngừng đóng bảo hiểm xã hội cho toàn bộ lao động từ tháng 3/2024. Tính đến hết tháng 6/2024, doanh nghiệp đã chậm đóng hơn 3 tháng mà không có văn bản giải trình hay kế hoạch khắc phục.
Tháng 7/2024, một nhân viên của công ty nghỉ ốm và nộp hồ sơ hưởng chế độ ốm đau nhưng không được giải quyết vì doanh nghiệp chưa đóng BHXH. Người lao động phản ánh lên cơ quan bảo hiểm xã hội quận.
Sau khi kiểm tra, BHXH TP.HCM xác định công ty Gia Phát vi phạm nghĩa vụ đóng từ tháng 3, tổng số tiền chậm đóng là gần 250 triệu đồng. Căn cứ theo Điều 122 Luật BHXH, công ty bị yêu cầu:
-
Nộp lại toàn bộ số tiền gốc chưa đóng
-
Nộp tiền lãi chậm đóng tính bằng 2 lần mức lãi suất bình quân năm 2023
-
Nếu không thực hiện đúng hạn, Kho bạc Nhà nước sẽ phối hợp cưỡng chế từ tài khoản của công ty
Sau sự việc, doanh nghiệp buộc phải tạm ngưng hoạt động một phần để khắc phục vi phạm, đồng thời doanh nghiệp còn có nguy cơ bị xử phạt vi phạm hành chính.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc đóng bảo hiểm xã hội đúng và đầy đủ không chỉ giúp người lao động bảo đảm quyền lợi về sau mà còn giúp doanh nghiệp tránh các rủi ro pháp lý không đáng có. Nếu ngừng đóng mà chưa hưởng lương hưu hoặc bảo hiểm xã hội một lần, thời gian đã đóng vẫn được bảo lưu và không bị mất. Trong khi đó, nếu chậm đóng từ 30 ngày trở lên, người sử dụng lao động sẽ bị tính lãi và có thể bị xử phạt theo quy định.
