Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng được Nhà nước công nhận để có quyền và nghĩa vụ dân sự trong các quan hệ pháp luật.
Trong quan hệ dân sự, năng lực pháp luật là nền tảng để cá nhân trở thành chủ thể có quyền và nghĩa vụ. Khái niệm này phản ánh khả năng được Nhà nước công nhận cho mỗi cá nhân tham gia quan hệ dân sự. Đồng thời, năng lực pháp luật dân sự phát sinh từ khi con người sinh ra và chấm dứt khi họ qua đời.
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là gì?
Khoản 1 Điều 16 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 16. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
1. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và nghĩa vụ dân sự.
...
Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân được hiểu là khả năng mà Nhà nước thừa nhận để mỗi người có thể trở thành chủ thể của các quyền và nghĩa vụ dân sự. Đây là điều kiện tiên quyết để cá nhân tham gia quan hệ dân sự, từ việc sở hữu tài sản, giao kết hợp đồng, đến việc thừa kế hoặc chịu trách nhiệm bồi thường.
Tình huống giả định
-
Xác định quyền dân sự
Ngày 10/3/2025, bé Nguyễn Minh Khang ( tỉnh Quảng Ninh) vừa chào đời. Cùng ngày, gia đình thông báo rằng ông nội của bé qua đời để lại một khối di sản gồm một căn nhà và một khoản tiền tiết kiệm. -
Phát sinh quyền thừa kế
Theo quy định, ngay khi Khang được sinh ra, bé đã trở thành chủ thể của quan hệ thừa kế theo pháp luật, dù bản thân chưa có khả năng nhận thức và thực hiện hành vi dân sự. Người giám hộ hợp pháp được chỉ định để thay mặt bé bảo vệ quyền lợi. -
Ý nghĩa pháp lý
Dù là trẻ sơ sinh, Khang vẫn có năng lực pháp luật dân sự nên được công nhận quyền hưởng di sản của ông nội. Quyền lợi này được pháp luật bảo hộ, tạo cơ sở để bảo đảm tài sản của bé không bị chiếm đoạt hay xâm phạm.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
2. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân phát sinh từ thời điểm nào?
Khoản 3 Điều 16 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 16. Năng luật pháp luật dân sự của cá nhân
...
3. Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân có từ khi người đó sinh ra và chấm dứt khi người đó chết.
Khác với năng lực hành vi dân sự vốn phụ thuộc vào độ tuổi và sự phát triển của cá nhân, năng lực pháp luật dân sự tồn tại ngay từ khi cá nhân sinh ra. Điều này có ý nghĩa bảo đảm quyền lợi của cá nhân ngay từ thời điểm ra đời cho đến khi chấm dứt sự tồn tại. Sự công nhận này cũng tạo cơ sở pháp lý cho nhiều tình huống, chẳng hạn quyền thừa kế của trẻ sơ sinh hoặc nghĩa vụ tài sản của người đã qua đời.
Tình huống giả định
-
Phát sinh năng lực
Ngày 05/5/2025, bé Trần Thị An (trú tại TP. Hà Nội) vừa chào đời. Ngay thời điểm này, An được xác định là đồng thừa kế căn nhà do mẹ để lại theo pháp luật. -
Thực hiện quyền dân sự
Khi đủ 18 tuổi vào ngày 05/5/2043, bà An có đầy đủ năng lực hành vi, tự mình đứng tên và quản lý phần tài sản thừa kế. Đây là mốc đánh dấu khả năng chủ động thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự. -
Chấm dứt năng lực
Ngày 20/8/2070, bà An qua đời ở tuổi 45. Năng lực pháp luật dân sự của bà chấm dứt và toàn bộ quyền, nghĩa vụ dân sự được chuyển giao cho những người thừa kế hợp pháp.
Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính minh họa.
3. Kết luận
Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân là nền tảng để mỗi người được Nhà nước công nhận quyền và nghĩa vụ trong đời sống dân sự. Năng lực này tồn tại từ khi cá nhân sinh ra và chỉ chấm dứt khi qua đời. Việc xác định rõ ràng giúp bảo đảm công bằng, bảo vệ quyền lợi và duy trì trật tự pháp lý trong xã hội.
