Quyền tự do báo chí là một trong những quyền tự do cơ bản được Hiến pháp công nhận, góp phần đảm bảo công dân được bày tỏ quan điểm, chia sẻ thông tin trên các phương tiện truyền thông. Tuy nhiên, không ít trường hợp lợi dụng quyền này để lan truyền thông tin sai lệch, xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác. Trong những tình huống như vậy, người vi phạm có thể bị xử lý hình sự theo quy định của pháp luật. Đồng thời, cơ quan báo chí cũng có trách nhiệm cụ thể trong việc bảo vệ quyền tự do ngôn luận của công dân.
1. Lợi dụng quyền tự do báo chí để xúc phạm danh dự người khác bị xử lý thế nào?
Căn cứ theo Điều 331 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017:
Điều 331. Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân
1. Người nào lợi dụng các quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do hội họp, lập hội và các quyền tự do dân chủ khác xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
Pháp luật Việt Nam cho phép công dân thực hiện quyền tự do báo chí, bao gồm quyền phát ngôn, chia sẻ thông tin và thể hiện chính kiến cá nhân trên báo chí, mạng xã hội và các nền tảng truyền thông đại chúng. Tuy nhiên, quyền này không phải để che giấu những hành vi xâm phạm danh dự, nhân phẩm, hoặc tung tin sai sự thật gây ảnh hưởng đến cá nhân và tổ chức khác.
Khi một cá nhân sử dụng báo chí hoặc mạng xã hội để bịa đặt, bôi nhọ hoặc công kích cá nhân khác, dù là thông qua bài viết, video, hình ảnh hay bình luận, mà gây tổn hại đến uy tín, nhân phẩm của người bị hại, hành vi này có thể bị xử lý theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. Mức xử lý có thể dao động từ cảnh cáo, cải tạo không giam giữ cho đến phạt tù, tùy vào tính chất, mức độ vi phạm và hậu quả thực tế.
Đặc biệt, nếu hành vi này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự xã hội, tạo dư luận xấu hoặc gây mâu thuẫn trong cộng đồng, thì người vi phạm có thể đối mặt với mức phạt nặng hơn, lên đến 7 năm tù giam.
Tình huống giả định:
Đăng bài bịa đặt để trả đũa cá nhân
-
Bắt nguồn từ mâu thuẫn cá nhân
Tháng 3/2025, bà Nguyễn Thị Thanh Hương (trú tại phường Tân Phong, TP. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai) có tranh chấp làm ăn với ông Phan Văn Định, một người cùng tham gia nhóm đầu tư bất động sản online. -
Dùng bài báo để vu khống
Sau khi xảy ra xích mích, bà Hương đã gửi loạt bài viết nặc danh đến một tờ báo điện tử, cung cấp thông tin sai lệch về ông Định trong đó cáo buộc ông có hành vi lừa đảo, cờ bạc, nợ nần. Tờ báo này đăng tải thông tin mà không xác minh rõ ràng. Bài viết nhanh chóng lan truyền trên nhiều nền tảng mạng xã hội. -
Người bị hại khởi kiện, cơ quan điều tra vào cuộc
Ông Định gửi đơn tố cáo đến cơ quan công an và yêu cầu khởi tố hình sự vì danh dự, uy tín và các mối quan hệ làm ăn của ông bị tổn hại nghiêm trọng. Sau khi xác minh, cơ quan điều tra kết luận bà Hương đã lợi dụng quyền tự do ngôn luận, thông qua phương tiện báo chí để vu khống người khác, có dấu hiệu phạm tội theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. - Bị xử lý theo quy định hình sự
Bà Hương bị khởi tố với tội danh “lợi dụng quyền tự do dân chủ để xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân khác”, mức hình phạt được Viện kiểm sát đề nghị là tù giam 2 năm do hành vi gây hậu quả nghiêm trọng, làm tổn hại danh dự, uy tín và gây ảnh hưởng tiêu cực trong cộng đồng mạng.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Cơ quan báo chí có trách nhiệm gì trong việc bảo vệ quyền tự do ngôn luận của công dân?
Căn cứ theo Điều 9 và Điều 12 Luật Báo chí 2016:
Điều 9. Các hành vi bị nghiêm cấm
1. Đăng, phát thông tin chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam có nội dung:
a) Xuyên tạc, phỉ báng, phủ nhận chính quyền nhân dân;
b) Bịa đặt, gây hoang mang trong Nhân dân;
c) Gây chiến tranh tâm lý.
2. Đăng, phát thông tin có nội dung:
a) Gây chia rẽ giữa các tầng lớp nhân dân, giữa Nhân dân với chính quyền nhân dân, với lực lượng vũ trang nhân dân, với tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội;
b) Gây hằn thù, kỳ thị, chia rẽ, ly khai dân tộc, xâm phạm quyền bình đẳng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam;
c) Gây chia rẽ người theo tôn giáo với người không theo tôn giáo, giữa người theo các tôn giáo khác nhau, chia rẽ các tín đồ tôn giáo với chính quyền nhân dân, với tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội; xúc phạm niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo;
d) Phá hoại việc thực hiện chính sách đoàn kết quốc tế.
3. Đăng, phát thông tin có nội dung kích động chiến tranh nhằm chống lại độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
4. Xuyên tạc lịch sử; phủ nhận thành tựu cách mạng; xúc phạm dân tộc, anh hùng dân tộc.
5. Tiết lộ thông tin thuộc danh Mục bí mật nhà nước, bí mật đời tư của cá nhân và bí mật khác theo quy định của pháp luật.
6. Thông tin cổ súy các hủ tục, mê tín, dị đoan; thông tin về những chuyện thần bí gây hoang mang trong xã hội, ảnh hưởng xấu đến trật tự, an toàn xã hội và sức khỏe của cộng đồng.
7. Kích động bạo lực; tuyên truyền lối sống đồi trụy; miêu tả tỉ mỉ những hành động dâm ô, hành vi tội ác; thông tin không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam.
8. Thông tin sai sự thật, xuyên tạc, vu khống, xúc phạm uy tín của cơ quan, tổ chức, danh dự, nhân phẩm của cá nhân; quy kết tội danh khi chưa có bản án của Tòa án.
9. Thông tin ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường về thể chất và tinh thần của trẻ em.
10. In, phát hành, truyền dẫn, phát sóng sản phẩm báo chí, tác phẩm báo chí, nội dung thông tin trong tác phẩm báo chí đã bị đình chỉ phát hành, thu hồi, tịch thu, cấm lưu hành, gỡ bỏ, tiêu hủy hoặc nội dung thông tin mà cơ quan báo chí đã có cải chính.
11. Cản trở việc in, phát hành, truyền dẫn, phát sóng sản phẩm báo chí, sản phẩm thông tin có tính chất báo chí hợp pháp tới công chúng.
12. Đe dọa, uy hiếp tính mạng, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của nhà báo, phóng viên; phá hủy, thu giữ phương tiện, tài liệu, cản trở nhà báo, phóng viên hoạt động nghề nghiệp đúng pháp luật.
13. Đăng, phát trên sản phẩm thông tin có tính chất báo chí thông tin quy định tại các Khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 và 10 của Điều này.
...
Điều 12. Trách nhiệm của cơ quan báo chí đối với quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí của công dân
1. Đăng, phát kiến nghị, phê bình, tin, bài, ảnh và tác phẩm báo chí khác của công dân phù hợp với tôn chỉ, Mục đích và không có nội dung quy định tại các Khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 và 10 Điều 9 của Luật này; trong trường hợp không đăng, phát phải trả lời và nêu rõ lý do khi có yêu cầu.
2. Trả lời hoặc yêu cầu tổ chức, người có thẩm quyền trả lời bằng văn bản hoặc trả lời trên báo chí về kiến nghị, khiếu nại, tố cáo của công dân gửi đến.
Luật Báo chí 2016 quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan báo chí trong việc bảo vệ quyền tự do báo chí và quyền tự do ngôn luận của công dân.
Cơ quan báo chí có nghĩa vụ tiếp nhận và đăng tải thông tin của công dân nếu nội dung phù hợp với định hướng, tôn chỉ hoạt động của báo đó và không vi phạm các điều cấm tại Điều 9 Luật Báo chí (ví dụ: không xuyên tạc, không vu khống, không tiết lộ bí mật quốc gia…). Trong trường hợp từ chối đăng, phát, cơ quan báo chí phải trả lời rõ lý do nếu công dân yêu cầu.
Ngoài ra, nếu nhận được kiến nghị, khiếu nại, phản ánh từ người dân mà bản thân không có thẩm quyền xử lý, cơ quan báo chí phải chuyển thông tin đó đến cơ quan chức năng có thẩm quyền hoặc yêu cầu họ trả lời.
Tình huống giả định:
Trang báo điện tử bị nhắc nhở vì từ chối đăng phản ánh của công dân mà không trả lời theo luật
-
Ông Lê Văn Đạt gửi đơn phản ánh tình trạng ô nhiễm nước sinh hoạt
Tháng 5/2025, ông Lê Văn Đạt (trú tại phường Vĩnh Hòa, thành phố Nha Trang) gửi email đến tòa soạn của một trang báo điện tử lớn, phản ánh về tình trạng ô nhiễm nước sinh hoạt kéo dài nhiều tháng tại khu dân cư của mình. Kèm theo đó là hình ảnh, video và biên bản họp dân có xác nhận của tổ trưởng khu phố. -
Trang báo từ chối đăng tin nhưng không trả lời công dân
Sau hơn một tháng, nội dung này không được đăng tải. Ông Đạt gửi thư yêu cầu báo chí phản hồi lý do từ chối đăng bài nhưng không nhận được bất kỳ phản hồi nào. Trong khi đó, tình trạng ô nhiễm vẫn diễn ra nghiêm trọng. -
Cục Báo chí vào cuộc, yêu cầu báo khắc phục vi phạm
Ông Đạt gửi đơn khiếu nại đến Cục Báo chí (thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông). Cơ quan chức năng xác định tờ báo đã vi phạm trách nhiệm phản hồi công dân theo Điều 12 Luật Báo chí. Sau đó, Cục gửi văn bản yêu cầu báo phản hồi bằng văn bản cho ông Đạt và chỉnh sửa quy trình nội bộ tiếp nhận tin bài của công dân.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Quyền tự do báo chí và tự do ngôn luận là những quyền quan trọng được pháp luật Việt Nam ghi nhận, nhưng không thể bị lợi dụng để gây tổn hại đến danh dự, nhân phẩm của người khác. Người có hành vi sử dụng báo chí để xúc phạm uy tín cá nhân có thể bị xử lý hình sự theo Điều 331 Bộ luật Hình sự. Đồng thời, cơ quan báo chí cũng có trách nhiệm bảo vệ quyền lên tiếng của công dân, nhưng phải tuân thủ đúng quy định pháp luật, không được im lặng hoặc né tránh khi tiếp nhận kiến nghị, phản ánh.
