Để bảo vệ kịp thời những nạn nhân đang gặp nguy hiểm, pháp luật đã quy định một số biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết vụ việc. Trong đó, nhiều người thắc mắc liệu lệnh cấm tiếp xúc có phải là một trong những biện pháp này hay không, và Tòa án có thể tự mình ra quyết định hay phải chờ đề nghị từ người có liên quan?
1. Lệnh cấm tiếp xúc trong bạo lực gia đình có được coi là biện pháp khẩn cấp không?
Khi xảy ra các vụ bạo lực gia đình, đặc biệt trong quá trình xét xử dân sự liên quan đến hôn nhân và gia đình, việc kịp thời bảo vệ an toàn cho nạn nhân là yêu cầu cấp thiết. Một trong những cách bảo vệ nhanh chóng và hiệu quả là áp dụng biện pháp cấm tiếp xúc với nạn nhân.
Theo Điều 114 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về các biện pháp khẩn cấp tạm thời, khoản 14 đã chỉ rõ:
Điều 114. Các biện pháp khẩn cấp tạm thời
...
14. Cấm tiếp xúc với nạn nhân bạo lực gia đình.
...
Như vậy, căn cứ theo quy định của pháp luật hiện hành, cấm tiếp xúc với nạn nhân bạo lực gia đìnhđược xác định là một trong các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự. Điều này có nghĩa là, khi có căn cứ cho thấy hành vi bạo lực gia đình đang hoặc có nguy cơ xảy ra, đe dọa đến tính mạng, sức khỏe, tinh thần của nạn nhân, Tòa án có thể áp dụng biện pháp này để ngăn chặn kịp thời những hậu quả xấu có thể xảy ra.
Tình huống giả định:
Tòa án áp dụng lệnh cấm tiếp xúc để bảo vệ nạn nhân bạo lực gia đình trong vụ ly hôn
Tháng 10/2024, bà Ngô Thị Lệ Quyên (trú huyện Đông Giang, Quảng Nam) nộp đơn xin ly hôn kèm theo đơn yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời vì bị chồng là ông Trần Văn Cường có hành vi bạo lực gia đình. Sau khi xác minh và căn cứ theo điểm 14 Điều 114 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án nhân dân huyện Đông Giang đã ra quyết định cấm ông Cường tiếp xúc, liên lạc và lại gần bà Quyên trong bán kính 200m nhằm đảm bảo an toàn cho người vợ trong thời gian chờ xét xử. Đây là một trong các biện pháp khẩn cấp tạm thời được pháp luật công nhận trong các vụ án dân sự có yếu tố bạo lực gia đình.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
2. Tòa án có thể tự ban hành lệnh cấm tiếp xúc với nạn nhân mà không cần yêu cầu không?
Một trong những câu hỏi quan trọng là: Nếu không có yêu cầu từ đương sự, liệu Tòa án có quyền tự mình ra quyết định áp dụng biện pháp tạm cấm tiếp xúc với nạn nhân hay không?
Điều 135 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về việc Tòa án tự mình ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như sau:
Điều 135. Tòa án tự mình ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời
Tòa án tự mình ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4 và 5 Điều 114 của Bộ luật này trong trường hợp đương sự không yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Khoản 14 (cấm tiếp xúc với nạn nhân bạo lực gia đình) không nằm trong nhóm các khoản mà Tòa án có quyền tự quyết định áp dụng. Do đó, biện pháp này chỉ được thực hiện khi có yêu cầu từ cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân có liên quan.
Tình huống giả định:
Tòa án không được tự ra lệnh cấm tiếp xúc nếu không có yêu cầu từ nạn nhân
Tháng 5/2025, bà Nguyễn Thị Hoài Linh (quận Hải Châu, Đà Nẵng) nộp đơn ly hôn nhưng không yêu cầu áp dụng biện pháp bảo vệ nào, dù có dấu hiệu bị chồng là ông Trần Quốc Hùng bạo hành tinh thần. Sau khi xem xét hồ sơ, Tòa án nhân dân quận Hải Châu nhận thấy bà Linh có thể gặp nguy hiểm và cân nhắc ra lệnh cấm tiếp xúc. Tuy nhiên, theo Điều 135 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án chỉ được tự mình ra quyết định với các biện pháp khẩn cấp tại khoản 1–5 Điều 114, trong khi “cấm tiếp xúc với nạn nhân bạo lực gia đình” thuộc khoản 14. Do đó, Tòa không thể tự ban hành lệnh này nếu không có đơn yêu cầu chính thức từ phía người bị hại hoặc cơ quan, tổ chức có thẩm quyền.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
3. Nếu Tòa án áp dụng sai lệnh cấm tiếp xúc thì có phải bồi thường không?
Biện pháp khẩn cấp tạm thời, nếu áp dụng sai, có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín, danh dự, đời sống và tài sản của người bị áp dụng. Vì vậy, pháp luật cũng quy định rõ trách nhiệm của Tòa án nếu ra quyết định không đúng.
Theo quy định tại khoản 2 và 3 của Điều 113 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, Tòa án phải bồi thường thiệt hại nếu việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng gây thiệt hại cho người bị áp dụng hoặc người thứ ba trong các trường hợp sau:
Điều 113. Trách nhiệm do áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng
...
2. Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng mà gây thiệt hại cho người bị áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc cho người thứ ba thì Tòa án phải bồi thường nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Tòa án tự mình áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
b) Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời khác với biện pháp khẩn cấp tạm thời mà cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu;
c) Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời vượt quá yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời của cơ quan, tổ chức, cá nhân;
d) Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng thời hạn theo quy định của pháp luật hoặc không áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời mà không có lý do chính đáng.
3. Việc bồi thường thiệt hại quy định tại khoản 2 Điều này được thực hiện theo quy định củaLuật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
Nếu Tòa án tự ý ra quyết định cấm tiếp xúc mà không có cơ sở hoặc vượt quá phạm vi yêu cầu, gây thiệt hại đến người bị cấm (ví dụ: ảnh hưởng quyền thăm con, danh dự...), thì phải chịu trách nhiệm bồi thường theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước.
Tình huống giả định:
Tòa án phải bồi thường vì áp dụng sai lệnh cấm tiếp xúc gây thiệt hại cho đương sự
Tháng 4/2024, ông Nguyễn Quốc Thịnh (giám đốc công ty nội thất tại Quận 3, TP.HCM) đã lên Tòa án nhân dân Quận 3 ra quyết định cấm tiếp xúc với con gái trong 60 ngày, dù vợ cũ là bà Trần Minh Thư đã rút yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Lệnh cấm ông Thịnh bị ảnh hưởng uy tín cá nhân và gây tổn hại trong công việc. Sau khi phục vụ án bị đình chỉ, ông Thịnh yêu cầu Tòa án xin lỗi công khai và bồi thường theo Điều 113 Bộ luật Tố tụng dân sự sự 2015. Căn cứ quy định, Tòa án phải đảm bảo đảm do đã áp dụng sai biện pháp cấp khẩn tạm thời, gây thiệt hại không chính đáng cho người được áp dụng.
(Tình huống trên đây là vấn đề không có thật, chỉ mang tính tham khảo)
4. Kết luận
Cấm tiếp xúc với nạn nhân bạo lực gia đình là một biện pháp khẩn cấp tạm thời hợp pháp, nhưng không nằm trong nhóm mà Tòa án được tự ý áp dụng. Nếu tòa án áp dụng sai quy định, gây tổn hại thì có thể bị yêu cầu bồi thường.
