Quỹ Bảo hiểm xã hội là nguồn tài chính đặc biệt có vai trò đảm bảo an sinh cho hàng triệu người lao động. Từ ngày 1/7/2024, việc kiểm toán quỹ này sẽ được thực hiện định kỳ và có thể kiểm toán đột xuất theo quy định mới. Song song đó, nội dung sử dụng quỹ cũng được quy định rõ ràng nhằm bảo đảm tính minh bạch, đúng mục đích và hiệu quả trong chi trả chế độ cho người tham gia.
1. Quỹ Bảo hiểm xã hội được kiểm toán như thế nào?
Khoản 2 Điều 116 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định như sau:
Điều 116. Quỹ bảo hiểm xã hội
...
2. Định kỳ 03 năm, Kiểm toán nhà nước thực hiện kiểm toán quỹ bảo hiểm xã hội, hoạt động đầu tư quỹ và báo cáo kết quả với Quốc hội. Theo yêu cầu của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ, quỹ bảo hiểm xã hội được kiểm toán đột xuất.
Trường hợp tiến hành hoạt động thanh tra, hoạt động kiểm toán nhà nước về bảo hiểm xã hội, nếu phát hiện chồng chéo, trùng lặp, cơ quan thanh tra phối hợp với cơ quan kiểm toán nhà nước xử lý theo quy định của Luật Thanh tra và Luật Kiểm toán nhà nước, bảo đảm một nội dung hoạt động của tổ chức, cá nhân chỉ là đối tượng của một cơ quan thanh tra hoặc một cơ quan kiểm toán nhà nước; bảo đảm phòng ngừa, phát hiện và xử lý hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội.
Kiểm toán Nhà nước sẽ kiểm toán Quỹ Bảo hiểm xã hội định kỳ 3 năm, bao gồm hoạt động đầu tư và báo cáo kết quả với Quốc hội. Ngoài ra, cơ quan này có thể kiểm toán đột xuất khi có yêu cầu từ Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội hoặc Chính phủ.
Trong trường hợp nội dung kiểm toán trùng với hoạt động thanh tra, các cơ quan có trách nhiệm phối hợp để tránh chồng chéo, bảo đảm một nội dung chỉ bị kiểm tra hoặc kiểm toán một lần.
Tình huống giả định
-
Kiểm toán Nhà nước khu vực Tây Bắc kiểm tra tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai
Năm 2027, Kiểm toán Nhà nước khu vực Tây Bắc tiến hành kiểm toán định kỳ tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Lào Cai. Việc kiểm toán bao gồm đánh giá việc thu – chi và đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội trong 3 năm gần nhất. -
Thanh tra Chính phủ có kế hoạch thanh tra trùng lặp
Cùng thời điểm, Thanh tra Chính phủ có kế hoạch thanh tra chuyên đề về chi trả chế độ tại một số phường, trong đó có phường Duyên Hải, TP. Lào Cai – nơi cũng nằm trong phạm vi kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước. -
Hai cơ quan phối hợp để tránh chồng chéo
Sau khi rà soát, hai bên thống nhất loại bỏ phần nội dung trùng lặp khỏi kế hoạch thanh tra, giữ nguyên phạm vi kiểm toán. Việc này giúp đảm bảo chỉ một cơ quan thực hiện và tránh gây phiền hà cho các đơn vị tại địa phương.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Quỹ Bảo hiểm xã hội được sử dụng cho những mục đích nào?
Điều 119 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định như sau:
Điều 119. Sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội
1. Chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện cho đối tượng theo quy định tại Chương V, Chương VI của Luật này và trợ cấp hằng tháng quy định tại Điều 23 của Luật này.
2. Chi đóng bảo hiểm y tế cho các đối tượng sau đây:
a) Người đang hưởng lương hưu;
b) Người nghỉ việc hưởng trợ cấp tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp hằng tháng;
c) Người nghỉ việc hưởng chế độ thai sản từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng;
d) Nghỉ việc hưởng trợ cấp ốm đau đối với người lao động bị mắc bệnh thuộc danh mục bệnh cần chữa trị dài ngày do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành;
đ) Người lao động nghỉ việc hưởng chế độ ốm đau từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng.3. Chi trả phí khám giám định mức suy giảm khả năng lao động đối với trường hợp không do người sử dụng lao động giới thiệu đi khám giám định mức suy giảm khả năng lao động mà kết quả giám định đủ điều kiện hưởng chế độ bảo hiểm xã hội.
4. Chi tổ chức và hoạt động bảo hiểm xã hội theo quy định tại Điều 120 của Luật này.
5. Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định tại Mục 2 Chương này.
Quỹ Bảo hiểm xã hội được sử dụng vào 5 nhóm mục đích chính. Đầu tiên là chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội như hưu trí, tử tuất, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, ốm đau, thai sản… cho người tham gia bảo hiểm bắt buộc và tự nguyện.
Thứ hai, quỹ còn dùng để đóng bảo hiểm y tế cho một số nhóm người đang được hưởng chế độ từ quỹ, điển hình là người hưởng lương hưu, người nghỉ thai sản hoặc nghỉ do bệnh dài ngày. Đây là cách thức duy trì liên tục quyền lợi y tế cho người lao động trong thời gian không làm việc.
Thứ ba, quỹ chi trả phí khám giám định y khoa cho người lao động tự đi giám định và được công nhận mức suy giảm khả năng lao động để hưởng chế độ.
Thứ tư, quỹ còn được dùng để chi cho các hoạt động tổ chức, quản lý hệ thống bảo hiểm xã hội và cuối cùng là đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ, đảm bảo khả năng chi trả lâu dài trong tương lai.
Tình huống giả định
-
Người lao động nghỉ thai sản được đóng tiếp bảo hiểm y tế từ Quỹ BHXH
Chị Phạm Thị Thu Hương, nhân viên văn phòng tại một công ty tư nhân ở phường Gia Sàng, TP. Thái Nguyên, nghỉ sinh con từ tháng 6/2025 đến tháng 10/2025. Trong thời gian này, chị không đi làm và không đóng bảo hiểm y tế qua công ty. -
Chị Hương vẫn được cấp thẻ BHYT nhờ nguồn quỹ BHXH
Dù nghỉ việc, chị Hương vẫn được cấp thẻ bảo hiểm y tế có hiệu lực liên tục do Quỹ Bảo hiểm xã hội tự động chi trả phần đóng BHYT cho người nghỉ thai sản từ 14 ngày làm việc trở lên trong tháng – theo đúng quy định tại khoản 2 Điều 119 Luật Bảo hiểm xã hội 2024. -
Chị Hương sử dụng BHYT để khám chữa bệnh trong thời gian nghỉ sinh
Trong thời gian ở cữ, chị Hương phát hiện bị rối loạn tuyến giáp sau sinh và đến bệnh viện khám bằng thẻ BHYT. Toàn bộ chi phí khám chữa bệnh được thanh toán theo mức hưởng bảo hiểm y tế như bình thường, không bị gián đoạn quyền lợi.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc kiểm toán và sử dụng Quỹ Bảo hiểm xã hội từ ngày 1/7/2024 đã được quy định rõ ràng nhằm tăng cường tính minh bạch và hiệu quả quản lý. Kiểm toán Nhà nước sẽ kiểm toán quỹ này định kỳ 3 năm, đồng thời có thể thực hiện kiểm toán đột xuất khi cần thiết. Về sử dụng, quỹ được phân bổ cho nhiều mục đích như chi trả chế độ, đóng bảo hiểm y tế cho người đang hưởng quyền lợi, chi phí giám định, tổ chức hoạt động bảo hiểm và đầu tư tăng trưởng quỹ.
