Xét xử công khai là nguyên tắc quan trọng trong tố tụng hình sự nhằm đảm bảo tính minh bạch và quyền giám sát của công chúng. Tuy vậy, pháp luật vẫn cho phép Tòa án được quyền xét xử kín trong những trường hợp đặc biệt để bảo vệ lợi ích quốc gia hoặc quyền riêng tư chính đáng của đương sự. Việc xét xử đúng pháp luật còn phụ thuộc vào trách nhiệm của Thẩm phán - người trực tiếp điều hành và đưa ra các quyết định quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.
1. Tòa án được xét xử kín vụ án hình sự trong những trường hợp nào?
Điều 25 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 25. Tòa án xét xử kịp thời, công bằng, công khai
Tòa án xét xử kịp thời trong thời hạn luật định, bảo đảm công bằng.
Tòa án xét xử công khai, mọi người đều có quyền tham dự phiên tòa, trừ trường hợp do Bộ luật này quy định. Trường hợp đặc biệt cần giữ bí mật nhà nước, thuần phong, mỹ tục của dân tộc, bảo vệ người dưới 18 tuổi hoặc để giữ bí mật đời tư theo yêu cầu chính đáng của đương sự thì Tòa án có thể xét xử kín nhưng phải tuyên án công khai.
Theo quy định, phiên tòa hình sự thường phải diễn ra công khai để người dân có thể theo dõi và giám sát. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, Tòa án được phép xét xử kín để bảo vệ các quyền và lợi ích quan trọng.
Chẳng hạn, nếu vụ án liên quan đến bí mật nhà nước như thông tin an ninh, quốc phòng, thì công khai có thể làm lộ bí mật, gây nguy hiểm. Với các vụ như hiếp dâm, ấu dâm hoặc truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, việc xét xử kín nhằm tránh gây ảnh hưởng đến thuần phong mỹ tục và tránh làm tổn hại các bên liên quan.
Ngoài ra, nếu người dưới 18 tuổi là bị cáo, bị hại hoặc người làm chứng, Tòa án có thể xét xử kín để bảo vệ trẻ em, tránh tổn thương tâm lý. Trường hợp cá nhân có yêu cầu giữ kín thông tin riêng tư (về sức khỏe, đời sống gia đình…), và có lý do chính đáng, Tòa án cũng có thể chấp nhận. Dù xét xử kín, bản án vẫn phải tuyên công khai để bảo đảm minh bạch, không che giấu kết quả xử lý vụ việc.
Ví dụ thực tế:
Nguyễn Hữu Linh bị xét xử kín vì hành vi dâm ô với bé gái trong thang máy
Nguyễn Hữu Linh, nguyên Phó viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân TP Đà Nẵng, bị truy tố theo khoản 1 Điều 146 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) về tội “dâm ô với người dưới 16 tuổi”. Vụ việc xảy ra vào tối 1/4/2019 tại chung cư Galaxy 9 (quận 4, TP.HCM), khi Linh có hành vi ôm, hôn một bé gái trong thang máy. Toàn bộ sự việc được camera an ninh ghi lại và lan truyền trên mạng xã hội, gây phẫn nộ trong dư luận.
Sau khi tiếp nhận thông tin và trích xuất hình ảnh, Công an quận 4 đã triệu tập ông Linh và tiến hành điều tra. Mặc dù ông Linh thừa nhận hành vi, ông lại cho rằng mình chỉ "thương cháu bé" và không có ý định dâm ô. Tuy nhiên, Viện kiểm sát nhận định hành vi của bị can là nghiêm trọng, ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm của trẻ em và trật tự xã hội, cần xử lý nghiêm.
TAND quận 4 (TP.HCM) đã quyết định sẽ mở phiên tòa xét xử kín vào ngày 25/6/2019 do nạn nhân là trẻ em. Dù xét xử kín, bản án sẽ được công khai sau khi kết thúc phiên tòa.
Nguồn: VnExpress
2. Thẩm phán có những nhiệm vụ gì khi giải quyết vụ án hình sự?
Điều 45 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 45. Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của Thẩm phán
1. Thẩm phán được phân công giải quyết, xét xử vụ án hình sự có những nhiệm vụ, quyền hạn:
a) Nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa;
b) Tiến hành xét xử vụ án;
c) Tiến hành hoạt động tố tụng và biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử;
d) Tiến hành hoạt động tố tụng khác thuộc thẩm quyền của Tòa án theo sự phân công của Chánh án Tòa án.
2. Thẩm phán chủ tọa phiên tòa có những nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại khoản 1 Điều này và những nhiệm vụ, quyền hạn:
a) Quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, trừ biện pháp tạm giam;
b) Quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung;
c) Quyết định đưa vụ án ra xét xử; quyết định đình chỉ hoặc tạm đình chỉ vụ án;
d) Điều hành việc xét xử vụ án, tranh tụng tại phiên tòa;
đ) Quyết định trưng cầu giám định, giám định bổ sung hoặc giám định lại, thực nghiệm điều tra; thay đổi hoặc yêu cầu thay đổi người giám định; yêu cầu định giá tài sản, yêu cầu thay đổi người định giá tài sản;
e) Yêu cầu hoặc đề nghị cử, thay đổi người bào chữa; thay đổi người giám sát người dưới 18 tuổi phạm tội; yêu cầu cử, thay đổi người phiên dịch, người dịch thuật;
g) Quyết định triệu tập những người cần xét hỏi đến phiên tòa;
h) Thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn tố tụng khác thuộc thẩm quyền của Tòa án theo sự phân công của Chánh án Tòa án theo quy định của Bộ luật này.
3. Thẩm phán phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi, quyết định của mình.
Trong một phiên tòa hình sự, Thẩm phán là người giữ vai trò trung tâm, ảnh hưởng đến toàn bộ quá trình xét xử. Trước phiên tòa, Thẩm phán phải nghiên cứu hồ sơ, nắm rõ chứng cứ và tình tiết để chuẩn bị xét xử.
Khi phiên tòa diễn ra, nếu giữ vai trò chủ tọa, Thẩm phán sẽ điều hành toàn bộ phiên tòa, từ việc mở, hoãn, đình chỉ phiên tòa, cho đến điều phối phần xét hỏi, tranh luận và đưa ra các quyết định tố tụng.
Thẩm phán cũng có quyền yêu cầu trưng cầu giám định, định giá tài sản, hoặc thay đổi người giám định nếu thấy cần thiết. Với vụ án liên quan đến người chưa thành niên, Thẩm phán còn có thể thay đổi người bào chữa, người giám sát để đảm bảo công bằng.
Tất cả quyết định của Thẩm phán phải dựa trên luật, được ghi nhận và chịu sự giám sát của hệ thống Tòa án. Vai trò của Thẩm phán không chỉ dừng lại ở phiên tòa mà còn kéo dài từ lúc chuẩn bị cho đến sau khi tuyên án.
Tình huống giả định:
Thẩm phán ra quyết định tạm đình chỉ vụ án vì cần điều tra bổ sung
Ngày 10/3/2025, tại Tòa án nhân dân quận Cầu Giấy (Hà Nội), Thẩm phán Trịnh Minh Hùng được phân công chủ tọa phiên tòa xét xử vụ án “Cố ý gây thương tích” có yếu tố đồng phạm giữa ba bị cáo. Trong quá trình nghiên cứu hồ sơ trước phiên tòa, ông Hùng phát hiện lời khai của một bị cáo mâu thuẫn với biên bản khám nghiệm hiện trường. Đặc biệt, có tình tiết liên quan đến hung khí gây án chưa được làm rõ và người bị hại chưa được giám định lại tỉ lệ thương tích theo yêu cầu bổ sung.
Nhận thấy nếu tiếp tục đưa vụ án ra xét xử sẽ không bảo đảm điều kiện xác minh đầy đủ chứng cứ, Thẩm phán Hùng đã chủ động kiến nghị Hội đồng xét xử và ra quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Quyết định được ban hành ngay trong phần thủ tục phiên tòa, kèm theo yêu cầu giám định lại thương tích, xác định lại vật chứng, đồng thời triệu tập bổ sung nhân chứng có mặt tại hiện trường hôm xảy ra vụ việc.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Xét xử kín là một ngoại lệ trong tố tụng hình sự, chỉ áp dụng khi thật sự cần thiết để bảo vệ bí mật nhà nước, thuần phong mỹ tục, người dưới 18 tuổi hoặc quyền riêng tư chính đáng của đương sự. Dù xét xử kín, việc tuyên án vẫn phải công khai nhằm bảo đảm tính minh bạch. Và thẩm phán là người đóng vai trò trung tâm trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, từ nghiên cứu hồ sơ, điều hành phiên tòa đến đưa ra các quyết định tố tụng theo đúng quy định của pháp luật.
