Trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử, người bị tạm giữ được giam giữ tại nhà tạm giữ theo đúng quy định pháp luật. Việc trả tự do cho người bị tạm giữ không thể thực hiện tùy tiện mà phải dựa trên quyết định của cơ quan có thẩm quyền. Bên cạnh đó, người đứng đầu nhà tạm giữ cũng có những quyền hạn cụ thể trong việc tổ chức, quản lý giam giữ và xử lý các tình huống phát sinh tại cơ sở giam giữ.
1. Khi nào nhà tạm giữ được trả tự do cho người bị tạm giữ?
Điểm i khoản 1 Điều 13 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 quy định:
Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015
Điều 13. Nhiệm vụ, quyền hạn của nhà tạm giữ, trại tạm giam
1. Nhà tạm giữ, trại tạm giam có các nhiệm vụ, quyền hạn sau đây:
...
i) Trả tự do cho người bị tạm giữ, người bị tạm giam theo quyết định của cơ quan, người có thẩm quyền;
...
Việc tạm giữ là một biện pháp ngăn chặn trong tố tụng hình sự, chỉ áp dụng trong thời gian ngắn và do cơ quan có thẩm quyền quyết định. Khi đã hết thời hạn tạm giữ hoặc có căn cứ cho thấy không cần tiếp tục áp dụng biện pháp này, cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án có thể ban hành quyết định trả tự do cho người bị tạm giữ. Trong trường hợp đó, nhà tạm giữ có trách nhiệm thực hiện đúng theo nội dung quyết định, đảm bảo người bị tạm giữ được trả tự do hợp pháp và kịp thời.
Nhà tạm giữ không được tự ý thả người nếu chưa có quyết định từ cơ quan có thẩm quyền, dù thời hạn tạm giữ đã hết. Thay vào đó, nhà tạm giữ phải gửi thông báo trước một khoảng thời gian nhất định cho cơ quan đang thụ lý vụ án và kiến nghị xử lý nếu không nhận được phản hồi đúng thời hạn. Đây là nguyên tắc bảo đảm tính khách quan, hạn chế việc giam giữ sai luật, đồng thời ngăn ngừa lạm quyền trong thi hành tố tụng.
Việc trả tự do đúng quy trình không chỉ bảo vệ quyền con người của người bị tạm giữ mà còn giúp cơ sở giam giữ tránh được sai sót pháp lý. Trường hợp người bị tạm giữ không được thả đúng hạn mà không có quyết định gia hạn sẽ bị xem là giam giữ trái pháp luật và có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự, hành chính hoặc bồi thường.
Tình huống giả định:
Trả tự do cho người bị tạm giữ vì hết thời hạn mà không có lệnh gia hạn
Anh Nguyễn Thành Tâm (ngụ tại TP. Huế) bị tạm giữ từ ngày 12/4/2024 do bị nghi ngờ liên quan đến hành vi trộm cắp tài sản. Theo quyết định ban đầu, thời hạn tạm giữ là 3 ngày. Tuy nhiên, đến hết ngày 15/4, nhà tạm giữ vẫn chưa nhận được lệnh gia hạn hay bất kỳ quyết định nào từ phía cơ quan điều tra.
Căn cứ quy định pháp luật, cán bộ phụ trách lập báo cáo khẩn gửi Viện kiểm sát nhân dân có thẩm quyền và đồng thời thực hiện thủ tục trả tự do cho anh Tâm theo đúng trách nhiệm được giao. Sau khi được trả tự do, anh Tâm rời khỏi nhà tạm giữ trong tình trạng sức khỏe, tài sản và quyền lợi được bảo đảm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Trưởng nhà tạm giữ có những quyền hạn và nhiệm vụ gì?
Khoản 3 Điều 13 Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015 quy định:
Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam 2015
Điều 13. Nhiệm vụ, quyền hạn của nhà tạm giữ, trại tạm giam
...
3. Trưởng nhà tạm giữ, Giám thị trại tạm giam có các nhiệm vụ, quyền hạn sau đây:
a) Tổ chức thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của nhà tạm giữ, trại tạm giam quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này;
b) Quyết định phân loại, tổ chức giam giữ người bị tạm giữ, người bị tạm giam;
c) Quyết định kiểm tra, thu giữ, xử lý tài liệu, đồ vật thuộc danh mục cấm;
d) Ra lệnh trích xuất để khám, chữa bệnh và phục vụ công tác giam giữ; ra lệnh trích xuất hoặc quyết định cho gặp thân nhân, người bào chữa hoặc người đại diện hợp pháp để thực hiện một số quyền, nghĩa vụ do luật định;
đ) Thực hiện lệnh trích xuất hoặc quyết định của cơ quan có thẩm quyền cho người nước ngoài bị tạm giữ, tạm giam tiếp xúc lãnh sự hoặc các tổ chức nhân đạo;
e) Tổ chức bảo vệ an toàn cơ sở giam giữ; bảo đảm vệ sinh môi trường; phòng, chống thiên tai, dịch bệnh; thông báo cho cơ quan y tế nơi gần nhất khi có dịch bệnh xảy ra để phối hợp dập tắt dịch bệnh.
...
Trưởng nhà tạm giữ là người có trách nhiệm cao nhất trong việc điều hành toàn bộ hoạt động tại cơ sở giam giữ. Người này chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện các quy định pháp luật về tiếp nhận, quản lý, giám sát người bị tạm giữ theo đúng trình tự và tiêu chuẩn nghiệp vụ. Ngoài ra, trưởng nhà tạm giữ có quyền phân loại người bị tạm giữ để sắp xếp nơi giam giữ phù hợp, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của từng cá nhân.
Ngoài ra, họ có thẩm quyền ra lệnh trích xuất người bị tạm giữ để khám, chữa bệnh, gặp người thân, luật sư hoặc phục vụ điều tra theo yêu cầu của cơ quan tố tụng. Việc kiểm tra, thu giữ, xử lý các vật dụng bị cấm trong khu giam giữ cũng nằm trong phạm vi quyền hạn của trưởng nhà tạm giữ, nhằm ngăn chặn vi phạm nội quy và đảm bảo an toàn.
Trách nhiệm của trưởng nhà tạm giữ còn bao gồm tổ chức công tác bảo vệ, giữ gìn vệ sinh, phối hợp phòng chống thiên tai dịch bệnh. Nếu xảy ra sự cố hoặc có tình huống đột xuất liên quan đến quyền lợi, sức khỏe người bị tạm giữ, họ là người phải kịp thời xử lý và báo cáo cấp trên.
Tình huống giả định:
Trưởng nhà tạm giữ xử lý đồ vật cấm phát hiện được khi kiểm tra đột xuất
Trong đợt kiểm tra đột xuất tại khu giam giữ số 2 thuộc Công an quận Ninh Kiều (Cần Thơ), cán bộ phát hiện một người bị tạm giữ giấu điện thoại di động trong chăn. Trưởng nhà tạm giữ đã trực tiếp chỉ đạo lập biên bản thu giữ và xác minh nguồn gốc vật dụng, đồng thời kiểm tra lại toàn bộ khu vực để ngăn ngừa tình trạng tương tự.
Sau khi xử lý, trưởng nhà tạm giữ yêu cầu cán bộ liên quan tăng cường kiểm tra định kỳ và bổ sung nội quy nội bộ để siết chặt kỷ luật trong khu giam giữ, bảo đảm an toàn, tránh lây lan thông tin ra ngoài hoặc tiếp tay cho hành vi vi phạm pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Nhà tạm giữ chỉ được trả tự do cho người bị tạm giữ khi có quyết định hợp pháp từ cơ quan có thẩm quyền. Trưởng nhà tạm giữ là người chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động giam giữ, xử lý các tình huống trong phạm vi quản lý và đảm bảo an toàn tại cơ sở giam giữ.
