Việc công nhận một trường đại học là đại học vùng hoặc đại học quốc gia thể hiện vai trò quan trọng của cơ sở giáo dục đó trong chiến lược phát triển mạng lưới giáo dục đại học toàn quốc. Để đạt được danh hiệu này, các trường cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện về cơ sở vật chất, chương trình đào tạo và chất lượng giáo dục theo quy định. Việc công nhận sẽ do Thủ tướng Chính phủ quyết định, trên cơ sở đề án đã được thẩm định kỹ lưỡng.
1. Điều kiện để được công nhận là đại học vùng, đại học quốc gia?
Khoản 1 Điều 104 Nghị định 125/2024/NĐ-CP quy định:
Điều 104. Điều kiện công nhận đại học vùng, đại học quốc gia
1. Đại học và các trường đại học thành viên (nếu có) đạt tất cả các tiêu chuẩn, tiêu chí của Chuẩn cơ sở giáo dục đại học đối với cơ sở đào tạo tiến sĩ và được công nhận đạt tiêu chuẩn chất lượng giáo dục theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
2. Đang đào tạo tới trình độ tiến sĩ các ngành thuộc đủ các lĩnh vực: Khoa học tự nhiên, Toán và thống kê, Kỹ thuật, Máy tính và công nghệ thông tin, Khoa học xã hội và hành vi, Nhân văn, Kinh doanh và quản lý.
3. Có đề án phát triển thành đại học vùng, đại học quốc gia đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và triển khai thực hiện phù hợp với quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm, quy hoạch vùng. Nội dung đề án cần nêu rõ: sự cần thiết phát triển thành đại học vùng, đại học quốc gia; mục tiêu phát triển thành đại học vùng, đại học quốc gia; các chỉ tiêu cần đạt để đại học có đủ năng lực thực hiện vai trò, sứ mệnh của đại học vùng, đại học quốc gia; các nhiệm vụ, giải pháp, nguồn lực và lộ trình thực hiện đề án để đạt được các mục tiêu, chỉ tiêu đề ra.
Việc trở thành đại học vùng hoặc đại học quốc gia không đơn thuần là đổi tên hay nâng hạng danh xưng, mà là sự chuyển đổi toàn diện về chất lượng, tầm ảnh hưởng và sứ mệnh của một cơ sở giáo dục. Để được công nhận, trước tiên, đại học phải đạt đầy đủ các tiêu chuẩn trong Chuẩn cơ sở giáo dục đại học đối với nơi đào tạo tiến sĩ, tức là đảm bảo từ đội ngũ giảng viên, chương trình đào tạo đến cơ sở vật chất, hoạt động nghiên cứu khoa học đều phải đạt chuẩn và được kiểm định chất lượng theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Ngoài chất lượng, yêu cầu quan trọng là phạm vi đào tạo cơ sở đó phải đang đào tạo trình độ tiến sĩ ở các nhóm ngành thuộc ít nhất 6 lĩnh vực lớn như khoa học tự nhiên, kỹ thuật, nhân văn, xã hội, kinh doanh… Điều này cho thấy tính liên ngành, đa lĩnh vực của một đại học vùng hay quốc gia, phản ánh rõ vai trò là trung tâm đào tạo và nghiên cứu trọng điểm.
Cuối cùng, việc xây dựng và trình đề án phát triển thành đại học vùng/quốc gia là điều kiện bắt buộc. Đề án không chỉ cần có sự phê duyệt của Thủ tướng Chính phủ mà còn phải phù hợp với các quy hoạch tổng thể về mạng lưới giáo dục. Nội dung đề án cũng cần chi tiết, rõ ràng, từ mục tiêu phát triển, vai trò chiến lược, đến nguồn lực triển khai.
Tình huống giả định:
Trường đại học bị từ chối công nhận vì thiếu ngành đào tạo tiến sĩ
Trường Đại học Hồng Lĩnh đặt mục tiêu trở thành đại học vùng và đã nộp hồ sơ đề nghị công nhận sau khi đạt chuẩn chất lượng giáo dục, có đội ngũ giảng viên và cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu đào tạo tiến sĩ. Trường cũng xây dựng đề án phát triển gửi cơ quan có thẩm quyền.
Tuy nhiên, Bộ Giáo dục và Đào tạo từ chối công nhận vì trường chỉ đào tạo tiến sĩ ở ba lĩnh vực là kỹ thuật, công nghệ thông tin và quản trị kinh doanh, trong khi quy định yêu cầu phải đủ sáu lĩnh vực, bao gồm cả khoa học tự nhiên, xã hội và nhân văn. Ngoài ra, đề án phát triển của trường vẫn chưa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Trường Đại học Hồng Lĩnh được khuyến nghị mở thêm các ngành tiến sĩ còn thiếu và hoàn thiện lại đề án theo quy hoạch mạng lưới giáo dục để có thể nộp lại khi đủ điều kiện. Đây là ví dụ cho thấy việc trở thành đại học vùng hoặc quốc gia không chỉ phụ thuộc vào chất lượng hiện tại mà còn cần tầm nhìn phát triển phù hợp với chiến lược quốc gia.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Thẩm quyền công nhận đại học vùng, đại học quốc gia thuộc về ai?
Khoản 1 Điều 105 Nghị định 125/2024/NĐ-CP quy định:
Điều 105. Thẩm quyền và thủ tục công nhận đại học vùng, đại học quốc gia
1. Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận đại học vùng, đại học quốc gia.
....
Không phải bất kỳ cơ sở giáo dục nào cũng có thể được công nhận là đại học vùng hoặc đại học quốc gia chỉ vì có quy mô lớn hay chất lượng đào tạo tốt. Việc công nhận danh hiệu này mang tầm chiến lược quốc gia, do đó phải được Thủ tướng Chính phủ trực tiếp quyết định.
Thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ được thiết lập nhằm đảm bảo rằng việc công nhận không chỉ dựa trên tiêu chí chuyên môn đơn lẻ, mà còn phải phù hợp với quy hoạch tổng thể về phát triển giáo dục, kinh tế – xã hội và mạng lưới đào tạo của cả nước. Trước khi trình lên Thủ tướng, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ phối hợp với các bộ ngành khác như Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Nội vụ… để đánh giá tổng thể từ chất lượng đào tạo đến tác động vùng, từ cơ sở vật chất đến khả năng quản trị. Chỉ khi đã được tất cả các cơ quan liên quan đồng thuận và đánh giá đầy đủ tính khả thi, tính phù hợp với quy hoạch phát triển quốc gia thì Bộ Giáo dục và Đào tạo mới trình hồ sơ lên Thủ tướng.
Tình huống giả định:
Một đề xuất công nhận bị tạm dừng vì chưa đủ ý kiến đánh giá
Trong năm 2026, Trường Đại học Thành Phát (tọa lạc tại Cần Thơ) nộp hồ sơ đề nghị được công nhận là đại học vùng. Sau khi hoàn thiện đề án và được Bộ Giáo dục và Đào tạo đánh giá sơ bộ là có tiềm năng phát triển, hồ sơ đã được chuyển sang các cơ quan liên quan để lấy ý kiến.
Tuy nhiên, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sau khi thẩm định cho rằng đề án chưa chứng minh được rõ ràng hiệu quả sử dụng ngân sách đầu tư phát triển cơ sở vật chất, còn Bộ Nội vụ yêu cầu làm rõ mô hình tổ chức và bộ máy điều hành trong giai đoạn chuyển đổi. Do chưa đạt sự thống nhất từ các cơ quan, Bộ Giáo dục và Đào tạo chưa thể trình hồ sơ lên Thủ tướng Chính phủ.
Trường Đại học Thành Phát sau đó đã phải chỉnh sửa lại toàn bộ đề án, bổ sung thêm kế hoạch tài chính chi tiết và sơ đồ tổ chức nhân sự để thuyết phục các bộ, ngành trước khi được xét duyệt lại.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Việc công nhận một trường là đại học vùng hoặc đại học quốc gia thể hiện vai trò trung tâm của cơ sở đó trong mạng lưới giáo dục đại học. Để được công nhận, trường phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện về chất lượng đào tạo, ngành đào tạo tiến sĩ và có đề án phát triển được phê duyệt. Quyết định công nhận thuộc về Thủ tướng Chính phủ, dựa trên đề xuất của Bộ Giáo dục và Đào tạo và ý kiến của nhiều cơ quan chức năng.
