Trong mỗi kỳ thi, áp lực điểm số hay kỳ vọng từ gia đình, xã hội đôi khi khiến một số người tìm đến giải pháp “đi thi hộ” – dù biết đó là hành vi gian lận. Nhiều bạn cho rằng, chỉ cần không bị giám thị phát hiện là được và pháp luật sẽ chẳng xử lý những trường hợp này. Nhưng liệu có đúng vậy? Đi thi hộ người khác có bị coi là vi phạm pháp luật không? Nếu bị phát hiện, người thực hiện hành vi này sẽ phải đối mặt với mức xử phạt nào? Trợ lý luật sẽ giúp bạn làm rõ những câu hỏi này trong bài viết dưới đây.
1. Đi thi hộ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Trên thực tế, việc nhờ người khác đi thi hộ không phải chuyện xa lạ – đặc biệt trong các kỳ thi đầu ra, thi chứng chỉ hay thi tuyển đầu vào các vị trí quan trọng. Nhiều người coi đó là một “giải pháp tình thế” hoặc “giúp bạn bè”, nhưng lại không nhận thức được hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Việc thi hộ không đơn thuần là vi phạm nội quy trường học, mà còn có thể cấu thành tội phạm hình sự nếu kèm theo các hành vi gian dối như sử dụng giấy tờ giả mạo danh người khác.
Bộ luật Hình sự 2015 quy định việc làm giả hoặc sử dụng giấy tờ giả của cơ quan, tổ chức để thực hiện hành vi trái pháp luật như sau:
Điều 341. Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức; tội sử dụng con dấu hoặc tài liệu giả của cơ quan, tổ chức
Người nào làm giả con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác của cơ quan, tổ chức hoặc sử dụng con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ giả thực hiện hành vi trái pháp luật, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 02 năm.
Trường hợp phạm tội có tổ chức, tái phạm nguy hiểm hoặc thu lợi bất chính … thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
....
Việc đi thi hộ – đặc biệt là trong các kỳ thi có yếu tố đầu ra, đánh giá năng lực hoặc điều kiện tốt nghiệp – không chỉ là hành vi gian lận, mà còn là biểu hiện rõ ràng của sự coi thường kỷ cương giáo dục và quy định pháp luật. Nhiều người nghĩ rằng “giúp bạn thi hộ một bài kiểm tra” là chuyện nhỏ, không gây hậu quả gì nghiêm trọng. Nhưng nếu hành vi này có thêm yếu tố giả mạo – như sử dụng căn cước công dân giả, thẻ sinh viên giả, thay đổi thông tin nhận diện – thì hậu quả pháp lý có thể rất nặng nề, không chỉ dừng lại ở mức độ kỷ luật nội bộ nhà trường.
Bộ luật Hình sự không trực tiếp quy định về “tội đi thi hộ”, nhưng nếu hành vi thi hộ được thực hiện bằng cách sử dụng giấy tờ giả – chẳng hạn như căn cước công dân, giấy báo thi, thẻ sinh viên… – thì người thực hiện có thể bị xử lý về tội làm giả hoặc sử dụng tài liệu giả của cơ quan, tổ chức, theo Điều 341 Bộ luật Hình sự. Điều này đồng nghĩa với việc chỉ cần có giấy tờ giả và hành vi sử dụng giấy tờ đó để qua mặt cơ quan tổ chức thi, thì đã đủ yếu tố cấu thành tội phạm, không cần hậu quả nghiêm trọng xảy ra.
Thêm vào đó, hành vi này thường mang tính tổ chức và có sự bàn bạc từ trước. Người nhờ thi hộ cũng không thể đứng ngoài cuộc, bởi chính họ là người cung cấp thông tin, giấy tờ, thậm chí trả tiền cho người thi hộ. Do đó, nếu bị phát hiện, cả người thi hộ và người nhờ thi hộ đều có thể bị coi là đồng phạm, tùy theo mức độ tham gia và vai trò trong hành vi vi phạm.
Trong một số trường hợp, người vi phạm không chỉ bị truy cứu hình sự mà còn bị ảnh hưởng đến hồ sơ cá nhân, bị cấm thi, bị đuổi học hoặc mất quyền tham gia các kỳ thi tuyển công chức, viên chức trong tương lai. Những hậu quả này không chỉ là về pháp lý mà còn mang tính lâu dài đối với tương lai và danh dự cá nhân. Do đó, không thể xem nhẹ những hành vi gian lận tưởng chừng “vô hại” như đi thi hộ.
Quan trọng hơn, hành vi này nếu không bị ngăn chặn kịp thời sẽ làm mất đi tính công bằng trong thi cử – vốn là nền tảng để đánh giá năng lực thực chất của người học. Nếu những người gian lận được “lọt lưới” thì những người học thật, làm thật sẽ bị thiệt thòi nghiêm trọng. Chính vì vậy, các cơ sở giáo dục ngày càng phối hợp chặt chẽ hơn với cơ quan chức năng để phát hiện, xử lý nghiêm minh các trường hợp thi hộ nhằm răn đe và giữ vững kỷ cương học đường.
Tình huống giả định
Minh Khoa là sinh viên năm cuối ngành Công nghệ thông tin tại một trường đại học lớn ở Hà Nội. Để đủ điều kiện tốt nghiệp, Khoa buộc phải vượt qua kỳ thi TOEIC nội bộ với điểm số tối thiểu là 600. Tuy nhiên, vì trước đó từng thi ba lần nhưng đều không đạt, Khoa bắt đầu lo lắng sẽ bị trễ tốt nghiệp và lỡ mất cơ hội làm việc tại công ty công nghệ mà cậu vừa trúng tuyển.
Được bạn bè giới thiệu, Khoa liên hệ với một người chuyên "nhận thi hộ" các kỳ thi ngoại ngữ với giá 5 triệu đồng. Người này yêu cầu Khoa gửi ảnh chân dung, thông tin cá nhân, thẻ sinh viên và phí dịch vụ trước kỳ thi một tuần. Đến ngày thi, một thanh niên tên Hải xuất hiện tại điểm thi, mang theo căn cước công dân giả mạo danh Khoa – tên là Khoa, nhưng dán ảnh của Hải.
Buổi thi diễn ra trơn tru đến gần hết giờ thì giám thị phát hiện hình ảnh trong thẻ không khớp với khuôn mặt người làm bài. Hải bị giữ lại kiểm tra, sau đó thừa nhận toàn bộ sự việc. Khoa cũng bị triệu tập làm việc với công an, không thể chối bỏ do các bằng chứng liên quan đã quá rõ ràng.
Cơ quan điều tra xác định hành vi của cả hai có dấu hiệu sử dụng tài liệu giả để thực hiện hành vi gian lận thi cử. Cả Hải và Khoa đều bị truy tố về tội sử dụng giấy tờ giả của cơ quan, tổ chức theo Điều 341 Bộ luật Hình sự. Trường đại học cũng ra quyết định buộc thôi học với Khoa và cấm vĩnh viễn Hải tham gia bất kỳ kỳ thi nào do trường tổ chức.
Sự việc không chỉ khiến Khoa mất cơ hội việc làm, mà còn ảnh hưởng đến danh dự, uy tín cá nhân – một cái giá quá đắt chỉ vì lựa chọn con đường gian dối trong một kỳ thi tưởng chừng đơn giản.
(Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm minh họa quy định pháp luật.)
2. Đi thi hộ người khác có bị xử phạt hành chính không?
Trước khi đề cập đến mức xử phạt cụ thể, cần hiểu rằng pháp luật Việt Nam không xem hành vi thi hộ là “vô hại” hay chỉ là chuyện đạo đức cá nhân. Gian lận trong thi cử, đặc biệt là thông qua việc thay người, mạo danh để dự thi, ảnh hưởng trực tiếp đến tính công bằng, trung thực trong giáo dục – một lĩnh vực mang tính chiến lược quốc gia. Vì vậy, hành vi này đã được đưa vào nhóm các vi phạm có thể bị xử phạt hành chính, và trong một số trường hợp đặc biệt nghiêm trọng, có thể liên đới đến trách nhiệm hình sự.
Theo quy định tại Điều 14 Nghị định 04/2021/NĐ-CP , mức xử phạt được chia theo nhiều hành vi cụ thể:
Điều 14. Vi phạm quy định về thi
...
3. Phạt tiền đối với hành vi vi phạm quy định về thi theo các mức phạt sau:
...
b) Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 6.000.000 đồng đối với hành vi làm bài hộ thí sinh hoặc trợ giúp thí sinh làm bài;
...
e) Phạt tiền từ 14.000.000 đồng đến 16.000.000 đồng đối với hành vi thi thay hoặc thi kèm người khác hoặc nhờ người khác làm bài hộ hoặc thi thay, thi kèm....
Hành vi đi thi hộ hay nhờ người thi hộ tưởng chừng chỉ là gian lận cá nhân, nhưng thực tế lại là một hành vi vi phạm có thể bị xử phạt hành chính nghiêm khắc. Trong hệ thống giáo dục, thi cử không chỉ là hoạt động đánh giá kết quả học tập mà còn là nền tảng xây dựng sự công bằng, minh bạch và trung thực. Khi một người nhờ người khác thi hộ hoặc đứng ra đi thi hộ người khác, hành vi này làm mất giá trị thực của kết quả thi và ảnh hưởng đến uy tín của cả cơ sở giáo dục.
Pháp luật hiện hành – cụ thể là Nghị định 04/2021/NĐ-CP – không chỉ cấm hành vi thi hộ, mà còn phân loại rõ ràng các mức độ vi phạm trong kỳ thi. Những hành vi như hỗ trợ làm bài, tráo đổi bài thi, hoặc nhờ người khác làm bài hộ sẽ bị xử phạt từ 2 triệu đồng đến 16 triệu đồng, tùy theo mức độ vi phạm. Mức phạt được thiết kế để đủ sức răn đe, đồng thời tạo ra sự công bằng với những thí sinh tuân thủ đúng quy chế.
Trong đó, người thi thay hoặc nhờ người khác thi thay sẽ bị áp dụng mức phạt cao nhất từ 14 đến 16 triệu đồng, và mức này có thể gấp đôi nếu người vi phạm là tổ chức hoặc có sự tổ chức tinh vi. Ngoài tiền phạt, người vi phạm có thể bị hủy kết quả thi, cấm dự thi trong thời gian dài, hoặc bị kỷ luật nghiêm trọng nếu còn đang học.
Điều đáng lo là nhiều người vẫn xem nhẹ hành vi này, cho rằng chỉ cần "không bị bắt là được", hoặc "lỡ một lần không sao". Nhưng thực tế đã cho thấy không ít vụ thi hộ bị phát hiện nhờ hệ thống nhận diện, so sánh chữ viết, hoặc đơn giản là thái độ bất thường trong phòng thi. Một khi bị phát hiện, hậu quả không chỉ là tiền bạc mà còn ảnh hưởng đến danh dự, học tập và cả con đường nghề nghiệp về sau.
Tình huống giả định
Minh là sinh viên năm ba ngành Tài chính – Ngân hàng tại một trường đại học lớn ở Hà Nội. Trong kỳ thi cuối kỳ môn Triết học, một người bạn thân tên Hưng – vừa mới bị ốm và lo sợ không đủ điều kiện qua môn – đã nhờ Minh đi thi hộ. Hưng cam đoan rằng môn này giám thị coi lỏng, lớp đông nên khó phát hiện. Ban đầu Minh lưỡng lự, nhưng sau nhiều lần nài nỉ và được hứa hẹn "nếu bị phát hiện thì tao nhận hết", Minh đồng ý.
Sáng hôm thi, Minh dùng thẻ sinh viên của Hưng (ảnh không quá rõ mặt), đi thi như bình thường. Tuy nhiên, tại thời điểm điểm danh vào phòng, một giám thị đã nhận thấy nét mặt Minh có gì đó không khớp với ảnh thẻ. Sau đó, giám thị yêu cầu Minh đọc to số báo danh, ngày tháng năm sinh và mã số sinh viên của Hưng để xác nhận. Minh lúng túng, trả lời chậm và có sự sai lệch nhỏ.
Nghi ngờ có gian lận, tổ coi thi lập biên bản và yêu cầu Minh ra khỏi phòng thi ngay. Ngay chiều hôm đó, nhà trường tổ chức họp khẩn với phòng thanh tra và thông báo quyết định đình chỉ thi đối với cả Minh và Hưng. Hồ sơ sự việc được chuyển sang cơ quan quản lý giáo dục để xử lý theo quy định của pháp luật.
Sau quá trình xác minh, cả Minh và Hưng bị xử phạt hành chính mỗi người 16 triệu đồng theo điểm e khoản 3 Điều 14 Nghị định 04/2021/NĐ-CP vì hành vi “thi hộ, nhờ người thi hộ”. Ngoài ra, Minh bị kỷ luật cảnh cáo toàn trường, còn Hưng bị hủy kết quả thi và đình chỉ môn học trong cả học kỳ.
Điều khiến Minh hối hận nhất là chuyện này đã ảnh hưởng đến kế hoạch xin học bổng đi nước ngoài – vốn đang trong giai đoạn xét duyệt. Một hành vi tưởng như “giúp bạn lúc khó khăn” lại khiến cả hai người mất đi cơ hội, danh dự và thời gian đáng quý của quãng đời sinh viên.
(Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm minh họa quy định pháp luật.)
Kết luận
Đi thi hộ người khác không chỉ là hành vi gian lận trong thi cử, mà còn có thể dẫn đến những hệ quả pháp lý nghiêm trọng. Dù không bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong mọi trường hợp, người vi phạm vẫn có thể bị xử phạt hành chính khá nặng, và nếu làm giả giấy tờ để thi hộ thì có thể bị phạt tù.
