Việc xây dựng và bảo vệ nhãn hiệu đang ngày càng trở nên quan trọng trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt của thị trường. Trong đó, nhãn hiệu nổi tiếng được xem là tài sản vô hình có giá trị lớn, không chỉ khẳng định uy tín thương hiệu mà còn giúp chủ sở hữu có quyền ưu tiên trước các hành vi xâm phạm. Vậy pháp luật Việt Nam quy định như thế nào về việc công nhận nhãn hiệu nổi tiếng? Có cần đăng ký để được bảo hộ? Và nếu nhãn hiệu mang tính mô tả lĩnh vực kinh doanh thì có đủ điều kiện bảo hộ hay không?
1. Số lượng người biết đến có phải là tiêu chí đánh giá nhãn hiệu nổi tiếng không?
Điều 75 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 quy định rõ ràng rằng số lượng người tiêu dùng biết đến nhãn hiệu là một trong các tiêu chí để xem xét đánh giá một nhãn hiệu nổi tiếng:
Điều 75. Tiêu chí đánh giá nhãn hiệu nổi tiếng
Các tiêu chí sau đây được xem xét khi đánh giá một nhãn hiệu là nổi tiếng:
1. Số lượng người tiêu dùng liên quan đã biết đến nhãn hiệu thông qua việc mua bán, sử dụng hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc thông qua quảng cáo;
2. Phạm vi lãnh thổ mà hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu đã được lưu hành;
3. Doanh số từ việc bán hàng hoá hoặc cung cấp dịch vụ mang nhãn hiệu hoặc số lượng hàng hoá đã được bán ra, lượng dịch vụ đã được cung cấp;
4. Thời gian sử dụng liên tục nhãn hiệu;
5. Uy tín rộng rãi của hàng hoá, dịch vụ mang nhãn hiệu;
6. Số lượng quốc gia bảo hộ nhãn hiệu;
7. Số lượng quốc gia công nhận nhãn hiệu là nổi tiếng;
8. Giá chuyển nhượng, giá chuyển giao quyền sử dụng, giá trị góp vốn đầu tư của nhãn hiệu.
Nhãn hiệu nổi tiếng là nhãn hiệu được đông đảo người tiêu dùng biết đến và công nhận rộng rãi trên thị trường. Số lượng người tiêu dùng biết đến nhãn hiệu là yếu tố quan trọng phản ánh mức độ phổ biến và ảnh hưởng thực tế của nhãn hiệu đó. Tuy nhiên, đây chỉ là một trong 8 tiêu chí đánh giá. Các yếu tố khác như phạm vi lưu hành, doanh thu, thời gian sử dụng, uy tín, số quốc gia bảo hộ… cũng sẽ được xem xét.
Ví dụ thực tế:
Vinamilk: Thương hiệu sữa được người tiêu dùng Việt nhận diện rộng rãi nhất
Vinamilk hiện là một trong những thương hiệu sữa có độ phủ rộng và được nhận diện nhiều nhất tại thị trường Việt Nam. Theo báo cáo Brand Footprint 2022 của Kantar Worldpanel, Vinamilk là doanh nghiệp duy nhất sở hữu đến 5 nhãn hiệu góp mặt trong Top 10 thương hiệu sản phẩm từ sữa được chọn mua nhiều nhất. Những cái tên quen thuộc như Vinamilk, Ngôi Sao Phương Nam, Ong Thọ, Susuvita và Zori không chỉ xuất hiện phổ biến trong hệ thống bán lẻ mà còn có mặt trong hầu hết các gia đình Việt – minh chứng cho sự tin tưởng, yêu thích và độ phủ thương hiệu vượt trội mà Vinamilk đã xây dựng trong suốt nhiều năm.
Việc chiếm giữ tới một nửa bảng xếp hạng Top 10 không chỉ phản ánh sức mạnh thương hiệu của công ty, mà còn cho thấy chiến lược xây dựng và phát triển nhãn hiệu của Vinamilk đang đi đúng hướng. Mỗi nhãn hiệu con của Vinamilk đều phục vụ một nhóm đối tượng khách hàng khác nhau – từ sản phẩm phổ thông đến dòng sữa đặc, sữa trẻ em hay đồ uống dinh dưỡng – góp phần định hình Vinamilk không chỉ là một công ty sữa mà là tập đoàn sở hữu thương hiệu lớn mạnh, được người tiêu dùng cả nước ghi nhớ và lựa chọn thường xuyên.
Nguồn: Báo Chính Phủ
2. Nhãn hiệu nổi tiếng chưa đăng ký thì có được bảo hộ không?
Quy định tại điểm a khoản 3 Điều 6 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi 2019:
Điều 6. Căn cứ phát sinh, xác lập quyền sở hữu trí tuệ
...
3. Quyền sở hữu công nghiệp được xác lập như sau:
a) Quyền sở hữu công nghiệp đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, nhãn hiệu được xác lập trên cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo thủ tục đăng ký quy định tại Luật này hoặc công nhận đăng ký quốc tế theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
Quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu nổi tiếng được xác lập trên cơ sở sử dụng, không phụ thuộc vào thủ tục đăng ký.
Quyền sở hữu công nghiệp đối với chỉ dẫn địa lý được xác lập trên cơ sở quyết định cấp văn bằng bảo hộ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo thủ tục đăng ký quy định tại Luật này hoặc theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên
...
Khác với nhãn hiệu thông thường, nhãn hiệu nổi tiếng được pháp luật bảo hộ dựa trên mức độ sử dụng thực tế và mức độ phổ biến của nó trong cộng đồng người tiêu dùng. Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của chủ sở hữu, kể cả khi chưa hoàn tất thủ tục đăng ký tại Cục Sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, trong trường hợp có tranh chấp, bên sử dụng nhãn hiệu nổi tiếng vẫn cần cung cấp chứng cứ cụ thể để chứng minh mức độ phổ biến thực tế.
Ví du thực tế:
Xâm phạm nhãn hiệu nổi tiếng chưa đăng ký: Bài học từ vụ BIA SAIGON VIETNAM
Vụ việc Công ty CP Tập đoàn Bia Sài Gòn Việt Nam và ông Lê Đình Trung sử dụng tên “BIA SAIGON VIETNAM” trên sản phẩm của mình đã bị TAND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu tuyên là hành vi xâm phạm quyền đối với nhãn hiệu nổi tiếng của Sabeco (Tổng công ty CP Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn).
Mặc dù Sabeco chưa đăng ký nhãn hiệu “BIA SAIGON VIETNAM”, tòa vẫn công nhận “BIA SAIGON” là nhãn hiệu nổi tiếng, vì nó đáp ứng các tiêu chí quy định tại Điều 75 Luật Sở hữu trí tuệ như: được sử dụng rộng rãi, biết đến rộng rãi trên thị trường, có doanh thu lớn, xuất hiện thường xuyên trên các phương tiện truyền thông, v.v.
Vụ án này là minh chứng rõ ràng cho việc nhãn hiệu nổi tiếng vẫn được pháp luật bảo hộ kể cả khi chưa đăng ký, và hành vi sao chép, gây nhầm lẫn vẫn bị xử lý nghiêm khắc theo quy định về sở hữu trí tuệ tại Việt Nam.
Nguồn: Báo Thanh Niên
3. Nhãn hiệu mô tả lĩnh vực kinh doanh có bị coi là không có khả năng phân biệt không?
Căn cứ quy định tại điểm d khoản 2 Điều 74 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi 2022:
Điều 74. Khả năng phân biệt của nhãn hiệu
...
2. Nhãn hiệu bị coi là không có khả năng phân biệt nếu nhãn hiệu đó là dấu hiệu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Hình và hình hình học đơn giản, chữ số, chữ cái, chữ thuộc các ngôn ngữ không thông dụng, trừ trường hợp các dấu hiệu này đã được sử dụng và thừa nhận rộng rãi với danh nghĩa một nhãn hiệu;
b) Dấu hiệu, biểu tượng quy ước, hình vẽ hoặc tên gọi thông thường của hàng hoá, dịch vụ bằng bất kỳ ngôn ngữ nào đã được sử dụng rộng rãi, thường xuyên, nhiều người biết đến;
c) Dấu hiệu chỉ thời gian, địa điểm, phương pháp sản xuất, chủng loại, số lượng, chất lượng, tính chất, thành phần, công dụng, giá trị hoặc các đặc tính khác mang tính mô tả hàng hoá, dịch vụ, trừ trường hợp dấu hiệu đó đã đạt được khả năng phân biệt thông qua quá trình sử dụng trước thời điểm nộp đơn đăng ký nhãn hiệu;
d) Dấu hiệu mô tả hình thức pháp lý, lĩnh vực kinh doanh của chủ thể kinh doanh;
...
Mục đích của nhãn hiệu là để giúp người tiêu dùng phân biệt hàng hóa, dịch vụ của các tổ chức khác nhau. Nếu nhãn hiệu chỉ là một cụm từ mô tả ngành nghề (ví dụ: “Luật sư Hà Nội”, “Cửa hàng Dịch vụ Du lịch”) thì không đủ điều kiện đăng ký vì không tạo ra dấu ấn nhận diện riêng biệt. Tuy nhiên, nếu nhãn hiệu đó đã được sử dụng lâu dài và được công chúng thừa nhận là dấu hiệu nhận biết đặc trưng, thì có thể được công nhận là có khả năng phân biệt thông qua hoạt động sử dụng thực tế.
Ví dụ thực tế:
“Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng” – Nhãn hiệu mang tính mô tả vẫn được bảo hộ nhờ uy tín và sự nhận diện rộng rãi
Ngày 6/11/2011, tại tỉnh Tây Ninh, Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) đã trao Giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể “Bánh tráng phơi sương Trảng Bàng” cho Hội Nông dân huyện Trảng Bàng. Đây là kết quả của quá trình xây dựng và bảo vệ thương hiệu cho sản phẩm đặc sản truyền thống địa phương, với sự hỗ trợ từ Cục Sở hữu trí tuệ và Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO).
Việc được cấp nhãn hiệu tập thể giúp khẳng định danh tiếng, giá trị và nguồn gốc của sản phẩm, đồng thời tăng khả năng cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước. Nhãn hiệu tập thể cũng là cơ sở để bảo vệ quyền lợi cho người sản xuất chân chính, chống lại tình trạng làm giả, làm nhái sản phẩm. Đây là một bước tiến quan trọng trong chiến lược phát triển thương hiệu nông sản đặc sản của Tây Ninh.
Nguồn: VietnamPlus
4. Kết luận
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về các tiêu chí để đánh giá một nhãn hiệu là nổi tiếng, trong đó số lượng người tiêu dùng biết đến là một yếu tố quan trọng. Nhãn hiệu nổi tiếng có thể được bảo hộ mà không cần đăng ký, miễn là chủ sở hữu chứng minh được mức độ phổ biến thực tế. Đồng thời, nhãn hiệu mang tính mô tả ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh sẽ không được bảo hộ nếu không có khả năng phân biệt.
