Hội thẩm nhân dân là ai?

Hội thẩm nhân dân giữ vị trí quan trọng trong hội động xét xử các vụ án sơ thẩm. Họ là những công dân tiêu biểu được bầu để tham gia giải quyết các vụ án cùng Thẩm phán. Pháp luật hiện hành đã quy định rõ Hội thẩm nhân dân là ai và họ có nhiệm vụ cụ thể thế nào trong phiên tòa dân sự, từ đó bảo đảm tính dân chủ và công bằng của xét xử.

Hội thẩm nhân dân là ai?

Căn cứ theo Điều 84 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014:

Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2014

Điều 84. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm

1. Hội thẩm Tòa án nhân dân gồm có:

a) Hội thẩm nhân dân;
…

2. Hội thẩm nhân dân thực hiện nhiệm vụ xét xử những vụ án thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân theo phân công của Chánh án Tòa án nơi được bầu làm Hội thẩm nhân dân.
…
4. Hội thẩm có nghĩa vụ thực hiện sự phân công của Chánh án Tòa án, trường hợp không thực hiện được thì phải nêu rõ lý do.

...

Quy định này cho thấy Hội thẩm nhân dân không phải Thẩm phán chuyên nghiệp mà là đại diện của nhân dân trong hệ thống Tòa án. Họ có trách nhiệm tham gia xét xử các vụ án theo sự phân công, đồng thời chịu trách nhiệm giải thích nếu không thể thực hiện. Sự hiện diện của Hội thẩm nhân dân bảo đảm yếu tố giám sát xã hội và tăng tính minh bạch trong hoạt động xét xử.

Tình huống giả định

• Ông Nguyễn Văn Minh được bầu làm Hội thẩm nhân dân tại Tòa án nhân dân tỉnh Bắc Giang vào đầu năm 2025.
  Trong một vụ án dân sự về tranh chấp hợp đồng vay tài sản, ông Minh được Chánh án phân công tham gia Hội đồng xét xử. Ông nghiên cứu hồ sơ vụ án và tham dự đầy đủ các buổi làm việc của Hội đồng xét xử.

• Trong phiên tòa xét xử, ông Minh đặt câu hỏi làm rõ về tính hợp pháp của hợp đồng.
  Khi nhận thấy bị đơn không cung cấp chứng cứ chứng minh đã trả nợ, ông kiến nghị Hội đồng xét xử yêu cầu bổ sung chứng cứ. Ý kiến này được chấp thuận và trở thành cơ sở quan trọng để giải quyết vụ án.

• Sau khi nghị án, ông Minh biểu quyết ngang quyền với các Thẩm phán.
  Kết quả cuối cùng là Hội đồng xét xử chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, thể hiện rõ vai trò quyết định của Hội thẩm nhân dân trong vụ án.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Hội thẩm nhân dân có nhiệm vụ gì trong phiên tòa dân sự?

Căn cứ theo Điều 49 Bộ luật tố tụng dân sự 2015:

Bộ luật tố tụng dân sự 2015

Điều 49. Nhiệm vụ, quyền hạn của Hội thẩm nhân dân

Khi được Chánh án Tòa án phân công, Hội thẩm nhân dân có nhiệm vụ, quyền hạn sau đây:

1. Nghiên cứu hồ sơ vụ án trước khi mở phiên tòa;

2. Đề nghị Chánh án Tòa án, Thẩm phán ra các quyết định cần thiết thuộc thẩm quyền;

3. Tham gia Hội đồng xét xử vụ án dân sự;

4. Tiến hành các hoạt động tố tụng và ngang quyền với Thẩm phán khi biểu quyết những vấn đề thuộc thẩm quyền của Hội đồng xét xử.

Theo quy định này, Hội thẩm nhân dân không chỉ tham gia hình thức mà còn trực tiếp nghiên cứu hồ sơ, đưa ra ý kiến, tham gia biểu quyết quyết định vụ án. Vai trò này đảm bảo rằng bản án không chỉ dựa vào góc nhìn chuyên môn của Thẩm phán mà còn phản ánh ý chí, nguyện vọng và sự giám sát từ phía nhân dân.

Tình huống giả định

• Bà Trần Thị Lệ khởi kiện tranh chấp quyền sử dụng đất
  Ngày 15/8/2025, bà Trần Thị Lệ nộp đơn khởi kiện ông Phạm Văn Cường về quyền sử dụng một thửa đất tại tỉnh Đồng Nai. Vụ án được thụ lý và đưa ra xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Đồng Nai. Hội đồng xét xử gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân, trong đó ông Lê Văn Bình được phân công tham gia.

• Hội thẩm nhân dân đề nghị giám định giấy tờ quyền sử dụng đất
  Trong phần xét hỏi, ông Bình tập trung làm rõ nguồn gốc đất và tính hợp pháp của giấy tờ. Khi phát hiện giấy tờ phía bị đơn có dấu hiệu bị chỉnh sửa, ông đề nghị tiến hành giám định để bảo đảm tính khách quan. Kiến nghị này được Thẩm phán chấp thuận và thực hiện ngay trong quá trình giải quyết vụ án.

• Hội đồng xét xử biểu quyết và ban hành bản án
  Trong phần nghị án, ông Bình tham gia biểu quyết về việc chấp nhận một phần yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn. Ý kiến của ông được đa số đồng thuận và được ghi nhận trong bản án, thể hiện rõ quyền ngang bằng của Hội thẩm nhân dân với Thẩm phán trong việc ra quyết định cuối cùng.

Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Hội thẩm nhân dân là công dân được bầu, đại diện cho tiếng nói của nhân dân trong hoạt động xét xử. Họ được phân công tham gia giải quyết vụ án nhằm bảo đảm tính dân chủ và công bằng. Trong phiên tòa dân sự, Hội thẩm nhân dân có quyền nghiên cứu hồ sơ, tham gia xét xử và biểu quyết ngang với Thẩm phán.