Trong quá trình học tập tại cấp trung học, không phải học sinh nào cũng có thể theo kịp chương trình ngay từ đầu, dẫn đến việc một số em phải ở lại lớp. Việc lưu ban xảy ra khi học sinh không đáp ứng đủ điều kiện về học lực, rèn luyện hoặc số ngày nghỉ theo quy định. Pháp luật cũng giới hạn rõ số lần học sinh trung học được phép lưu ban trong một cấp học nhằm đảm bảo quyền học tập và khuyến khích sự nỗ lực trong quá trình học tập.
1. Học sinh trung học được ở lại lớp khi nào?
Khoản 1 và khoản 3 Điều 12 Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT quy định rõ về điều kiện lên lớp và trường hợp không được lên lớp:
Điều 12. Được lên lớp, đánh giá lại trong kì nghỉ hè, không được lên lớp
1. Học sinh có đủ các điều kiện dưới đây thì được lên lớp hoặc được công nhận hoàn thành chương trình trung học cơ sở, chương trình trung học phổ thông:
a) Kết quả rèn luyện cả năm học (bao gồm kết quả đánh giá lại sau khi rèn luyện trong kì nghỉ hè theo quy định tại Điều 13 Thông tư này) được đánh giá mức Đạt trở lên.
b) Kết quả học tập cả năm học (bao gồm kết quả đánh giá lại các môn học theo quy định tại Điều 14 Thông tư này) được đánh giá mức Đạt trở lên.
c) Nghỉ học không quá 45 buổi trong một năm học (tính theo kế hoạch giáo dục 01 buổi/ngày được quy định trong Chương trình giáo dục phổ thông, bao gồm nghỉ học có phép và không phép, nghỉ học liên tục hoặc không liên tục).
...
3. Học sinh không đáp ứng yêu cầu quy định tại khoản 1 Điều này thì không được lên lớp hoặc không được công nhận hoàn thành chương trình trung học cơ sở, chương trình trung học phổ thông.
...
Việc học sinh được lên lớp hay không không chỉ dựa trên kết quả học tập mà còn bao gồm cả rèn luyện đạo đức và mức độ chuyên cần trong năm học. Theo quy định, học sinh phải đạt kết quả “Đạt” cả về rèn luyện và học tập trong suốt năm học, bao gồm cả các lần được đánh giá lại sau kỳ nghỉ hè nếu có. Ngoài ra, thời gian nghỉ học của học sinh cũng là yếu tố quan trọng, nếu nghỉ vượt quá 45 buổi, dù có phép hay không phép, đều bị xem là không đủ điều kiện để lên lớp.
Trong trường hợp học sinh không đạt được một trong ba điều kiện trên, nhà trường sẽ không công nhận hoàn thành chương trình và học sinh buộc phải học lại lớp đó. Việc ở lại lớp không mang tính chất kỷ luật, mà là biện pháp đảm bảo học sinh nắm vững kiến thức, kỹ năng cần thiết trước khi tiếp tục cấp học cao hơn. Đây cũng là cách để đảm bảo chất lượng giáo dục phổ thông một cách toàn diện và đồng đều.
Tình huống giả định:
Nam bị buộc phải ở lại lớp vì nghỉ học quá nhiều dù học lực khá
Nguyễn Đức Nam, học sinh lớp 9 tại một trường THCS ở Quận 12, TP.HCM, là một học sinh có học lực khá, thường xuyên đạt điểm trên trung bình ở hầu hết các môn. Tuy nhiên, trong năm học 2023–2024, Nam gặp vấn đề sức khỏe kéo dài do bị tai nạn giao thông và phải nghỉ học nhiều đợt. Tổng cộng trong cả năm, Nam nghỉ hơn 50 buổi, bao gồm cả những buổi có giấy xin phép và không phép. Dù nhà trường và giáo viên chủ nhiệm đã nhiều lần nhắc nhở gia đình bổ sung hồ sơ xin phép nghỉ học đầy đủ, nhưng do chủ quan, gia đình không hoàn tất các thủ tục cần thiết.
Cuối năm học, khi xét điều kiện lên lớp, Nam tuy đạt kết quả học tập và rèn luyện ở mức Đạt, nhưng do vi phạm điều kiện về số buổi nghỉ (quá 45 buổi/năm) nên nhà trường buộc phải quyết định cho Nam ở lại lớp 9 để đảm bảo đúng quy định.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Mỗi cấp học học sinh trung học được phép ở lại lớp tối đa bao nhiêu lần?
Khoản 3 Điều 33 của Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học, ban hành kèm theo Thông tư 32/2020/TT-BGDĐT quy định:
Điều 33. Tuổi của học sinh trường trung học
1. Tuổi của học sinh vào học lớp 6 là 11 tuổi. Tuổi của học sinh vào học lớp 10 là 15 tuổi. Đối với những học sinh được học vượt lớp ở cấp học trước hoặc học sinh vào cấp học ở độ tuổi cao hơn tuổi quy định thì tuổi vào lớp 6 và lớp 10 được giảm hoặc tăng căn cứ vào tuổi của năm tốt nghiệp cấp học trước.
2. Học sinh là người dân tộc thiểu số, học sinh khuyết tật, học sinh có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, học sinh ở nước ngoài về nước có thể vào cấp học ở tuổi cao hơn 03 tuổi so với tuổi quy định.
3. Học sinh không được lưu ban quá 03 lần trong một cấp học.
...
Pháp luật quy định rõ giới hạn số lần lưu ban để bảo đảm học sinh không bị kéo dài quá mức thời gian học ở một cấp học, đồng thời tạo động lực để các em cố gắng hoàn thành chương trình đúng tiến độ. Cụ thể, học sinh cấp trung học cơ sở (lớp 6-9) và trung học phổ thông (lớp 10-12) chỉ được phép ở lại lớp tối đa 3 lần trong toàn bộ cấp học đó. Nếu đã lưu ban đủ 3 lần, học sinh sẽ không còn quyền học tiếp trong cùng cấp học đó theo hệ thống trường phổ thông công lập.
Quy định này áp dụng thống nhất, không phân biệt lý do học sinh bị ở lại lớp, dù đó là do yếu học lực, nghỉ học quá nhiều, hay vi phạm nội quy. Đối với học sinh dân tộc thiểu số, học sinh khuyết tật hoặc có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, pháp luật có cơ chế hỗ trợ về độ tuổi học tập (có thể cao hơn 3 tuổi so với tuổi quy định), nhưng vẫn không vượt quá số lần lưu ban được phép.
Ngoài ra, nếu học sinh không thể tiếp tục học trong hệ thống trường phổ thông vì lý do quá số lần lưu ban, phụ huynh có thể cân nhắc chuyển hướng sang các hình thức giáo dục khác như giáo dục thường xuyên hoặc học nghề để tiếp tục con đường học tập phù hợp với năng lực và hoàn cảnh.
Tình huống giả định:
Học sinh bị buộc nghỉ học do vượt quá số lần lưu ban cho phép
Lê Minh Trí, sinh năm 2008, là học sinh tại một trường THPT công lập ở tỉnh Đồng Nai. Trí gặp nhiều khó khăn trong học tập do điều kiện gia đình không ổn định. Trong suốt ba năm học cấp THCS trước đó, Trí đã bị lưu ban hai lần - một lần ở lớp 7 do kết quả học tập yếu và một lần ở lớp 9 vì nghỉ học dài ngày không lý do chính đáng. Khi bước sang cấp THPT, Trí tiếp tục học lớp 10, nhưng do phải vừa học vừa làm thêm phụ giúp gia đình, em lại bị ở lại lớp do không đáp ứng đủ điều kiện lên lớp.
Tính tổng cộng, Trí đã lưu ban ba lần kể từ lớp 6 đến lớp 10. Sau khi kết thúc năm học lớp 10 lần thứ hai không đạt, nhà trường thông báo rằng Trí đã vượt quá số lần lưu ban cho phép trong cấp học và không thể tiếp tục học tập tại trường. Gia đình em sau đó đã làm hồ sơ chuyển hướng cho Trí theo học hệ giáo dục thường xuyên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Việc ở lại lớp trong quá trình học trung học là điều không ai mong muốn, nhưng đôi khi cần thiết để học sinh củng cố kiến thức và rèn luyện lại ý thức học tập. Học sinh sẽ bị lưu ban nếu không đạt yêu cầu về rèn luyện, học tập hoặc nghỉ học quá số buổi cho phép trong năm. Tuy nhiên, mỗi học sinh chỉ được phép ở lại lớp tối đa ba lần trong một cấp học theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Quy định này vừa đảm bảo chất lượng giáo dục, vừa tạo giới hạn rõ ràng để học sinh và phụ huynh chủ động hơn trong kế hoạch học tập.
