Trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, việc can thiệp bằng biện pháp định giá là cần thiết để đảm bảo ổn định xã hội và kiểm soát những yếu tố ảnh hưởng lớn đến đời sống dân cư. Tuy nhiên, không phải mặt hàng nào cũng bị Nhà nước can thiệp về giá. Chỉ một số hàng hóa, dịch vụ đáp ứng các tiêu chí nhất định theo quy định pháp luật mới được áp dụng biện pháp định giá.
1. Định giá là gì?
Khoản 11 Điều 4 Luật Giá 2023 quy định cụ thể:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
...
11. Định giá là quá trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thực hiện xác định giá của hàng hóa, dịch vụ.
...
Theo khoản 11 Điều 4 Luật Giá năm 2023, định giá được hiểu là việc xác định mức giá cụ thể cho hàng hóa, dịch vụ. Chủ thể thực hiện định giá có thể là cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong những trường hợp được luật giao trách nhiệm quản lý giá, hoặc là tổ chức, cá nhân đang kinh doanh hàng hóa, dịch vụ trên thị trường. Việc định giá nhằm đảm bảo phù hợp với giá trị thực tế của sản phẩm, điều kiện cung – cầu và các quy định pháp luật về kiểm soát, quản lý giá cả.
Tình huống giả định
- Công ty Minh Hưng xác định giá bán lẻ thuốc kháng sinh
Ngày 10/5/2025, công ty hoàn tất tính toán giá thành sản phẩm mới và công bố mức giá bán lẻ dự kiến là 85.000 đồng/hộp - Công ty Minh Hưng hoàn thiện hồ sơ đăng ký lưu hành
Ngày 14/5/2025, công ty nộp hồ sơ xin cấp phép lưu hành cho loại thuốc mới, trong đó có tài liệu giải trình cơ cấu giá theo quy định. - Công ty Minh Hưng chờ Bộ Y tế công bố giá vắc xin
Ngày 28/5/2025, đối với sản phẩm vắc xin mới phát triển, công ty nộp hồ sơ đề nghị Bộ Y tế ban hành giá trần theo danh mục hàng hóa định giá. - Công ty Minh Hưng được phép lưu hành sản phẩm sau khi định giá
Ngày 12/6/2025, thuốc kháng sinh được phép phân phối theo giá doanh nghiệp tự định, còn vắc xin phải chờ giá trần của Bộ Y tế trước khi đưa ra thị trường.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá phải đáp ứng điều kiện gì?
Khoản 1 Điều 21 Luật Giá 2023 quy định cụ thể:
Điều 21. Hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá
1. Hàng hóa, dịch vụ do Nhà nước định giá phải đáp ứng một trong các tiêu chí sau đây:a) Hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền Nhà nước sản xuất, kinh doanh theo quy định của pháp luật về thương mại và quy định khác của pháp luật có liên quan;
b) Tài nguyên quan trọng theo quy định của pháp luật về tài nguyên;
c) Hàng dự trữ quốc gia; sản phẩm, dịch vụ công ích và dịch vụ sự nghiệp công sử dụng ngân sách nhà nước;
d) Hàng hóa, dịch vụ thiết yếu có tính chất độc quyền trong mua, bán hoặc có thị trường cạnh tranh hạn chế và ảnh hưởng đến kinh tế - xã hội, đời sống người dân, hoạt động sản xuất, kinh doanh.
...
Nhà nước định giá những hàng hóa, dịch vụ có tính chất đặc biệt. Cụ thể, đó là các loại hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực do Nhà nước độc quyền sản xuất, kinh doanh theo quy định pháp luật; tài nguyên có giá trị quan trọng; hàng hóa thuộc nguồn dự trữ quốc gia; sản phẩm, dịch vụ công ích hoặc sử dụng ngân sách nhà nước; và những hàng hóa, dịch vụ thiết yếu có thị trường cạnh tranh hạn chế, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống nhân dân và nền kinh tế. Việc định giá nhằm kiểm soát giá cả, đảm bảo lợi ích công cộng và bình ổn thị trường.
Tình huống giả định
- Nhà nước định giá nước sạch tại khu vực đô thị
Tháng 3/2025, UBND tỉnh phê duyệt mức giá trần bán lẻ nước sinh hoạt do Công ty Nước sạch Thành phố cung cấp, nhằm kiểm soát giá trong lĩnh vực độc quyền. - Nhà nước xem xét giá khí đốt khai thác trong nước
Tháng 4/2025, Bộ Tài chính phối hợp Bộ Công Thương xây dựng biểu giá khí tự nhiên do Tập đoàn Khí đốt Quốc gia khai thác, thuộc danh mục tài nguyên quan trọng - Nhà nước ban hành quyết định áp dụng giá khí đốt thống nhất
Tháng 5/2025, Chính phủ ban hành khung giá khí đốt dùng cho sinh hoạt và công nghiệp, yêu cầu các doanh nghiệp tuân thủ để đảm bảo bình ổn thị trường năng lượng. - Nhà nước theo dõi, điều chỉnh giá theo biến động thực tế
Tháng 7/2025, cơ quan quản lý giá tiến hành rà soát biến động chi phí và đề xuất điều chỉnh giá nước và khí đốt nếu vượt quá mức kiểm soát.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc định giá của Nhà nước không áp dụng cho tất cả hàng hóa, dịch vụ mà chỉ giới hạn trong một số trường hợp cụ thể. Chỉ khi đáp ứng các điều kiện cụ thể là các hàng hóa, dịch vụ thuộc lĩnh vực độc quyền Nhà nước, tài nguyên quan trọng, hàng dự trữ quốc gia, sản phẩm công ích hoặc những mặt hàng thiết yếu có thị trường cạnh tranh hạn chế và ảnh hưởng lớn đến đời sống, an sinh xã hội. danh mục và điều kiện giúp đảm bảo quyền lợi của cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng.
